Page 59 - marine meteorology
P. 59
2.6 RÜZGÂRLAR
Yüksek basınç alanından alçak basınç alanına doğru hareket eden yatay yönlü hava
hareketlerine rüzgâr denir. Basınç değerinde yaşanan değişiklikler rüzgârın esme yönü,
hızı ve şiddeti üzerinde etki yaratır. İzobarların sayısı arttıkça ve yüksek basınç merkezi ile
bir alçak basınç merkezi arasındaki basınç farkı ne kadar fazla olursa rüzgârın hızı da o
kadar artacaktır.
2.6.1 Rüzgârın Hızını ve Yönünü Etkileyen Faktörler
Rüzgârlar; coriolis kuvveti, merkezkaç kuvveti, basınç gradyanı ve sürtünme
kuvvetinden dolayı hareket yönlerinde sapmalar ve hızlarında değişmeler gösterir.
➢ Coriolis kuvveti: Dünya’nın dönmesinden dolayı oluşan coriolis kuvvetinin
etkisiyle rüzgarlar; kuzey yarıkürede hareket yönünün sağına, güney yarıkürede ise
soluna doğru saptırma etkisi yapar. Coriolis kuvveti ekvatorda sıfır iken, kutuplara
doğru gidildikçe artar. Rüzgar hızı arttıkça coriolis kuvveti de artar.
➢ Basınç gradyan kuvveti: Havayı yüksek basınçtan alçak basınca doğru hareket
ettiren ve rüzgârı oluşturan kuvvettir. Rüzgarı harekete geçiren gücün yönü izobar
eğrilerine diktir. İşte bu güce basınç gradyan kuvveti denir. Basınç gradyan kuvveti
ne kadar büyükse rüzgâr o kadar kuvvetli eser.
➢ Merkezkaç kuvveti: Merkezden dışa doğru hareket eden ve hareketin hızı ile
doğru, hareketin yarıçapı ile ters orantılı bir kuvvettir.
➢ Sürtünme kuvveti: Yeryüzünün şekline bağlı olarak rüzgârın yere sürtünmesi
nedeniyle yere yakın bölgelerde rüzgâr hızında azalmalar görülür. Deniz
yüzeyinde esen rüzgârlarda bu etki çok daha azdır.
2.6.2 Rüzgâr Çeşitleri
Rüzgârın hızına ve yönüne etki eden kuvvetlere göre rüzgârlar üç tipte incelenir.
✓ Sadece basınç gradyanı yönünde esen rüzgârlara barostrofik rüzgârlar denir.
✓ Sadece coriolis kuvveti etkisinde iken basınç gradyanına dik etki yaparsa rüzgâr,
izobarlara paralel eser. Bu tip rüzgârlara jeostrofik rüzgârlar denir.
✓ Sadece merkezkaç kuvveti etkisi altında, merkezden dışa doğru savuracak nitelikte
bir etki yapar. Bu etkiyle esen rüzgarlara gradyan rüzgarlar denir.
İçindekiler 58
