Page 33 - Қодирова_электрон монография 2024

Ҳавонинг қуруқлиги, қуёши ҳароратини жадал ортиб бориши,
юқори даражада буғланишни келтириб чиқаради. Атмосферадан

тушаётган ёғинга нисбатан буғланиш 20 марта кўп. Бундан ташқари
жанубий-ғарбий томондан эсадиган кучли (афғон) шамоллари чанг
тўзонларни кўтарилишига, ҳавони исиб, буғланишларни ортиб

кетишига олиб келади. Натижада тупроқни қўшимча намлаш яъни,
суғоришни келтириб чиқаради ва сув сарфи қишлоқ хўжалиги
экинлари етиштириш учун ортиб боради.

Ҳудуднинг текислик қисмида буғланиш йил давомида 1520 -
1973 мм ни ташкил этади. Буғланиш ёғингарчилик миқдорига
нисбатан анча юқорилиги сабабли тупроқнинг 30-40 см
чуқурлигигича қуриб кетишига олиб келади. Шунга қарамасдан,

Сурхон-Шеробод водийси барча қишлоқ хўжалиги экинлари
етиштириш учун қулай ҳисобланади.

2.2-§ Ўрганилган ҳудуд тупроқ қопламининг структураси ва

тупроқ ареалларининг тарқалиш чегараларини топографик-
геодезик тадқиқотлар ёрдамида аниқлаш

Тадқиқот объекти тупроқ қопламининг турли-туманлиги ҳудуд

рельефининг мураккаблиги ва денгиз сатҳидан баландликнинг
кескин ўзгариши билан ифодаланади. Бу ерда вертикал ва
горизонтал минтақаланиш яққол ифодаланган бўлиб, бу бир

томондан ҳудуд денгиз сатҳидан турли баландликда жойлашганлиги
сабабли иқлим ва ўсимлик дунёсининг ранг-баранглиги, бошқа
томондан эса рельефнинг шаклланиш тарихи билан боғлиқдир.

Тупроқ-иқлим районлаштириш бўйича тадқиқот объекти
Сурхондарё округига мансубдир.
Таъкидлаш жоизки, тадқиқ этилган ҳудуд Ўзбекистон учун хос

бўлган чўл ва текислик минтақасидан баланд тоғ минтақасигача
бўлган ландшафтларнинг барча типларини қамраб олади, бу эса
ҳудудни илмий тадқиқот учун ҳам муҳим объект эканлигини ва
тупроқлар генетик гуруҳларининг турли-туманлигини кўрсатади (2-

жадвал). Тадқиқот ҳудуди тупроқ қопламининг тузилиши, ишлаб-
чиқариш хусусиятларини ўрганишга оид тадқиқотлар Азимбоев [3.4;
28-б.; 3.5; 48-б.], Примқулов [3.50; 26-б.] ва Қўзиев [3.33; 352-б.] лар

томонидан ўрганилган

31