Page 205 - Урманова М. Илмий изланиш укув қулланма

KO‘P OMILLI TAJRIBA NATIJALARINI DISPERSION

TAHLIL QILISH

Ikki va undan ortiq omillar o‘rganiladigan tajribalar ko‘p omilli

tajribalar deb ataladi. Ko‘p omilli tajribalarda bir vaqtning o‘zida bir
nechta omillar: nav, mineral oziqlantirish, sug‘orish va boshqalar

o‘rganiladi. So‘ngi yillarda barcha soxalar singari qishloq xo‘jaligida

ham ko‘p omilli tajribalarga bo‘lgan ehtiyoj ortib bormoqda. Chunki
ko‘p omilli tajribalar olib borish bir vaqtning o‘zida bir necha savollarga

javob olish, ilmiy ish samaradorligini oshirish imkonini beradi. Biroq,

ko‘p omilli tajribalar olib borish bilan birga, tajriba natijalarini
dispersion tahlil qilish uslubiyatini to‘g‘ri amalga oshirish lozim. Ko‘p

omilli tajribalarda natijalami dispersion tahlil qilish bir omilli

tajribalardagidan farq qiladi. Ko‘p omilli tajribalarda tajriba natijalarini
dispersion tahlil qilish quyidagi tartibda olib boriladi:

1) Dastlabki ma’lumotlar hosildorlik jadvalga kiritiladi, hosil

yig‘indisi va o‘rtacha ko‘rsatkichlari aniqlandi;
2) Umumiy variatsiya S y, takrorlanishlar Cp variantlar C v va qoldiq

variatsiyasi uchun kvadratlar yig‘indisi hisoblanadi, ya’ni ma’lumotlar
bir omilli dala tajribalaridagi singari ishlov beriladi;

3) Variantlaming umumiy variatsiyasi quyidagi komponentlarga

bo‘linadi – o‘rganilayotgan omillarning asosiy samaradorligi va ulaming
o‘zaro munosabati;

4) Dispersion tahlil jadvali tuziladi va F-kriteriyasi bo‘yicha

omillarng ta’siri va o‘zaro munosibatining ahamiyatini nulevoy
gipotezasi tekshiriladi; Dala eksprementlarida ko‘pincha o‘rganilayotgan

omillarni birgalikda tadbiq etilishi ularni alohida - alohida qo‘llanishiga
nisbatan ko‘p (sinergizm) yoki kam (antoganizm) samara berishi

mumkin. Demak, omillaming o‘zoro ta’siri mavjud bo‘lib: birinchi

holatda u ijobiy, ikkinchi holatda esa salbiy xususiyatga ega. Omillar
o‘zaro ta’sir etmagan hollarda birgalikda qo‘llanilgandan olingan

qo‘shimcha hosil salmog‘i omillar alohida - alohida t’sir qilganda

olingan qo‘shimcha hosillar yig‘indisiga teng bo‘ladi, bu arditivizm deb
ataladi. 1-misol. 4 ta rendamizatsion takrorlanishlarda olib

205