Page 157 - เสด็จสู่แดนสรวง
P. 157
ข้อบังคับว่าด้วยวิธีไว้ทุกข์ในกรมทหารบก
ในรัฐสมัยใหม่ เครื่องแบบรําชกํารถือได้ว่ําเป็นชุดสุภําพแบบหน่ึง แต่เม่ือต้องใส่ในงําน พระบรมศพ/พระศพก็จําเป็นต้องแสดงให้เห็นถึงกํารปรับแต่งที่สอดคล้องกับงํานพระรําชพิธี ตัวอย่ํางเช่นในปี ร.ศ.๑๑๙ ได้มีกํารประกําศข้อบังคับว่ําด้วยวิธีกํารไว้ทุกข์ในกรมทหํารบก ซ่ึง ในรํายละเอียดของข้อกําหนดสํามํารถอ่ํานได้ใน ราชกิจจานุเบกษา วันท่ี ๑๓ มกรําคม ร.ศ.๑๑๙ ใจควํามสําคัญของข้อกําหนดนี้คือ กํารหุ้มผ้ําดําที่แขนซ้ํายเหนือศอก ผ้ําโปร่งดําหุ้มพู่ สํายพู่กระบี่ ทเี่ ปน็ ทอง หมุ้ บํา่ ยศ สํายโยงยศ หมุ้ ยอดหมวกและหมุ้ เครอ่ื งอศิ รยิ ําภรณ์ เปน็ ตน้ ขอ้ ควํามในตอนตน้ ของขอ้ กํา หนดนไี้ ดย้ งั ยํา้ ดว้ ยวํา่ “ตราขอ้ บงั คบั สา หรบั กรมทหารบก วา่ ดว้ ยวธิ ไี วท้ กุ ขข์ นึ้ ไว้ เพอ่ื บรรดา ทหารบกทวั่ ไป จะไดก้ ระทา ตอ้ งตามจงทกุ ประการ” กลํา่ วคอื ขอ้ กํา หนดนใ้ี ชเ้ ฉพําะทหํารบกเทํา่ นนั้
อย่ํางไรก็ตําม ในส่วนของข้ํารําชกํารพลเรือนยังสืบไม่พบว่ําเริ่มต้นเก่ําสุดเมื่อใด หํากแต่ ข้อปฏิบัติบํางประกํารมีกํารปฏิบัติมําก่อนหน้ําที่จะออกข้อกําหนดน้ี ดังเห็นได้จํากในครําวงําน พระรําชกุศลศตมวํารสมเด็จพระบรมโอรสําธิรําช เจ้ําฟ้ํามหําวชิรุณหิศ ให้มีกํารพันแขนดํากํารหุ้ม ตรําเครื่องรําชอิศริยําภรณ์ (เจ้ําพระยําเทเวศรวงศวิวัฒน ๒๕๐๐: ๒๕๗)
ประกาศไว้ทุกข์เสด็จสวรรคต
ในครําวพระเจ้ําอยู่หัวรัชกําลท่ี ๕ เสด็จสวรรคต ผู้เขียนยังตรวจไม่พบประกําศไว้ทุกข์ ในงํานพระบรมศพ หํากแตใ่ นครําวพระบรมศพพระเจํา้ อยหู่ วั รชั กําลที่ ๖ มปี ระกําศวํา่ “จงึ โปรดเกลา้ ให้ไว้ทุกข์ถวาย ตั้งแต่พระบรมวงศานุวงศ์และข้าทูลละอองธุลีพระบาททุกกระทรวงทบวงการทุก หมู่เหล่า ตลอดถึงประชาชน มีกาหนดไว้ทุกข์ตั้งแต่วันสวรรคตต่อไปปีหน่ึง” (ราชกิจจานุเบกษา ๒๔๖๘: ๒๗๑๐)
ส่วนในประกําศไว้ทุกข์ครําวสมเด็จพระศรีพัชรินทรําบรมรําชินีนําถ พระพันปีหลวง พระเจ้ําอยู่หัวรัชกําลที่ ๖ ทรงมีพระบรมรําชโองกํารให้ไว้ทุกข์จนกว่ําจะออกพระเมรุ (ราชกิจจา นุเบกษา ๒๔๖๒: ๒๐๖๙) ดังน้ัน จึงมีข้อสงสัยสองประกําร คือ
ประกํารแรก ถ้ําครําวสมเด็จพระพันปีหลวงเสด็จสวรรคตไว้ทุกข์จนกว่ําจะออกพระเมรุ ในครําวรัชกําลที่ ๕ ก็น่ําจะไว้ทุกข์จนกว่ําจะออกพระเมรุมําศด้วยเช่นเดียวกัน ตํามแบบแผนเดิม
ประกํารที่สอง อําจจะเป็นไปได้ว่ํากํารไว้ทุกข์ ๑ ปีสงวนไว้สําหรับพระเจ้ําอยู่หัวเสด็จ สวรรคต ส่วนไว้ทุกข์จนกว่ําออกพระเมรุเป็นเกียรติที่รองลงมํา
การยกเลิกการโกนผมไว้ทุกข์
โดยท่ัวไปธรรมเนียมเรื่องโกนผมไว้ทุกข์น้ันเพ่ิงจะมํายกเลิกในครําวงํานพระบรมศพ พระเจ้ําอยู่หัวรัชกําลที่ ๕ (สํายไหม จบกลศึก ๒๕๒๘: ๒๐๕) แท้ที่จริงธรรมเนียมเรื่องกํารยกเลิก โกนผมไว้ทุกข์ ได้เริ่มมําก่อนงํานพระบรมศพพระเจ้ําอยู่หัวรัชกําลที่ ๕ ทั้งนี้เพรําะ
ข้อแรก จํากประกําศในพระบรมรําชโองกํารประกําศนุ่งผ้ําขําว เมื่อปีจุลศักรําช ๑๒๔๙ ก็เป็นกํารย้ําให้เห็นว่ํา กํารไว้ทุกข์ที่เป็นแบบแผนของรําชสํานักไม่มีกํารโกนผม ดังน้ัน จึงค่อนข้ําง น่ําเชื่อว่ํารําชสํานักเริ่มที่จะตัดรํายละเอียดส่วนนี้ออกไป
๖
ศิลปะ ประเพณี และความเชื่อในงานพระบรมศพและพระเมรุมาศ ๑55
เสด็จสู่แดนสรวง
