Page 25 - เสด็จสู่แดนสรวง

กํารขําดองค์ควํามรู้ในเร่ืองกํารไว้ทุกข์ บทควํามเรื่อง พัฒนาการธรรมเนียมไว้ทุกข์ จากระเบียบรัฐ สู่มารยาททางสังคม โดย ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.รุ่งโรจน์ ภิรมย์อนุกูล แห่งมหําวิทยําลัย รํามคําแหง เป็นกํารอธิบํายพัฒนํากํารและควํามเป็นมําของธรรมเนียมกํารไว้ทุกข์นับต้ังแต่อดีต จนถึงปัจจุบัน ซ่ึงเดิมนั้นผู้คนในอุษําคเนย์โดยเฉพําะในดินแดนที่เรียกว่ําประเทศไทยมีธรรมเนียม กํารไวท้ กุ ขด์ ว้ ยกํารนงุ่ หม่ สขี ําวเปน็ หลกั ถํา้ ไมม่ กี ส็ ํามํารถทจี่ ะแตง่ ชดุ สอี นื่ ๆ ได้ หรอื บํางกลมุ่ ชําตพิ นั ธ์ุ ก็ไม่ได้มีธรรมเนียมกํารแต่งชุดสีขําวก็สํามํารถใช้สีอ่ืนได้เช่นกัน นอกจํากน้ีแล้วยังเป็นไปได้ด้วยว่ํา ธรรมเนยี มกํารนงุ่ หม่ ขําวของสยํามอําจสมั พนั ธก์ บั วฒั นธรรมจนี อยํา่ งไรกต็ ําม เมอ่ื สยํามรบั คํา่ นยิ ม จํากตะวันตกในสมัยรัชกําลที่ ๔-๕ เข้ํามําได้เกิดธรรมเนียมกํารแต่งชุดงํานศพและไว้ทุกข์ ด้วยชุดดํา โดยมีกฎเกณฑ์อย่ํางง่ํายๆ ก็คือ ถ้ําผู้ตํายเป็นผู้ใหญ่กว่ํามีศักดิ์มํากกว่ําให้แต่งชุดขําว ในทํางตรงกันข้ํามถ้ําผู้ตํายอํายุน้อยกว่ํามีศักดิ์น้อยกว่ําให้แต่งชุดดํา นอกจํากนี้แล้วในช่วงเวลํา ดังกล่ําวยังได้เกิดธรรมเนียมปลีกย่อยอื่นๆ ที่ยังคงทํามําอยู่จนถึงปัจจุบันคือกํารแจกกําร์ดงํานศพ แต่แล้วจุดตัดที่สําคัญที่ทําให้ชุดสีดํากลํายเป็นสีงํานศพก็คือภํายหลังจํากกํารเปลี่ยนแปลง กํารปกครอง พ.ศ.๒๔๗๕ จนอําจกล่ําวได้ว่ํา เส้ือผ้ําท่ีแต่งไปงํานศพหรือไว้ทุกข์เป็นผลผลิต ทํางประวัติศําสตร์ และสัมพันธ์กับตําแหน่งแห่งที่ทํางสังคม ซึ่งอําจจะอนุมํานได้ด้วยว่ําเหตุท่ีสีดํา ถูกเลือกข้ึนมําน้ันก็เพรําะสีดําคือสีของผู้น้อยที่หมํายถึงประชําชนนั่นเอง
“ตะวนั ตก” ในควํามหมํายกวํา้ งไดก้ ลํายเปน็ แกนกลํางทํางวฒั นธรรมและระเบยี บแบบแผน ใหมข่ องรําชสํา นกั สยําม/ไทย นบั ตง้ั แตส่ มยั รชั กําลที่ ๔ เปน็ ตน้ มําไมเ่ วน้ แมแ้ ตใ่ นงํานศพ บทควําม เรอื่ งธรรมเนียมตะวันตกในพระราชพิธีพระบรมศพกษัตริย์สยาม โดย อาจารย์ วสิน ทับวงษ์ แห่ง มหําวิทยําลัยรําชภัฏสงขลํา ได้ชี้ให้เห็นถึงกํารปรับเปล่ียนพระรําชพิธีพระบรมศพของสยําม โดยผสมผสํานเข้ํากับตะวันตกโดยมีอังกฤษเป็นต้นแบบสําคัญ ดังเห็นได้จํากธรรมเนียมปฏิบัติ หลํายประกําร นับตั้งแต่กํารอนุญําตให้ประชําชนสํามํารถเข้ําไปกรําบถวํายบังคับพระบรมศพ ถงึ ในพระบรมมหํารําชวงั ได้ ซงึ่ สะทอ้ นกํารเปลย่ี นแปลงโลกทศั นข์ องชนชน้ั นํา สยํามทมี่ ตี อ่ พสกนกิ ร อีกธรรมเนียมหนึ่งท่ีเกิดข้ึนก็คือกํารใส่ชุดไปงํานศพและไว้ทุกข์ด้วยชุดสีดํา ซ่ึงบทควํามน้ีบอก อย่ํางชัดเจนว่ําเป็นอิทธิพลที่ได้รับจํากกํารแต่งชุดไว้ทุกข์ของสมเด็จพระบรมรําชินีนําถวิกตอเรีย ดังเหน็ ไดจ้ ํากเมอื่ รชั กําลที่ ๕ เสดจ็ สวรรคต สมเดจ็ พระศรพี ชั รนิ ทรําบรมรําชนิ นี ําถ ในรัชกําลที่ ๕ ได้ทรงไว้ทุกข์ด้วยกํารแต่งชุดดําเช่นกันตํามโอกําส นอกเหนือไปจํากนี้ ชนช้ันนําสยํามยังรับ ธรรมเนียมกํารยิงสลุตถวํายควํามเคํารพแด่พระบรมศพ และกํารใช้รําชรถปืนใหญ่แห่พระบรมศพ ซ่ึงก็ได้รับอิทธิพลมําจํากอังกฤษเช่นกัน หํากกล่ําวในอีกทํางหน่ึงก็คือ ภํายหลังจํากอํารยธรรม ตะวันตกได้กลํายมําแกนของอํารยธรรมแทนท่ีอินเดียและจีนแล้ว ชนช้ันนําสยํามก็ได้ปรับมํา ประยุกต์ใช้กับของด้ังเดิม ซึ่งทําให้ประเพณีมีควํามร่วมสมัย หรือมองในอีกแง่มุมหนึ่งก็คือ จํารีต ประเพณีน้ัน มีกํารปรับเปลี่ยนอยู่ตลอดเวลําไม่ได้หยุดเคลื่อนไหวอย่ํางที่คิดกันโดยท่ัวไป
ควํามตํายเป็นเรื่องสําคัญของคนในทุกศําสนําควํามเช่ือ ในวรรณคดีไทยที่แต่ง โดยชนชั้นนําสยํามท้ังในสมัยรัตนโกสินทร์ก็ดีหรือสมัยอยุธยํานอกจํากจะมีกํารบรรยํายถึงฉําก พระรําชพธิ พี ระบรมศพแลว้ ยงั มกี ํารพรรณนําถงึ พธิ กี รรมเกย่ี วกบั ควํามตํายของคนในแตล่ ะศําสนํา
ศิลปะ ประเพณี และความเชื่อในงานพระบรมศพและพระเมรุมาศ ๒3
เสด็จสู่แดนสรวง