Page 41 - Gramatyka dla praktyka III wersja flipbook 2024

REKCJA CZASOWNIKA
Rekcja to połączenie czasownika z inną odmienną częścią mowy. Czasownik decyduje o przypadku, który przyjmują dopełnienie
i jego określenia, np. Anna opiekuje się chorą sąsiadką. Ja też kocham twojego brata. Boję się tego szczepienia. Czekam na to
spotkanie. Niezależnie od formy czasownika (czasu, trybu, aspektu, osoby, liczby, rodzaju, strony) rekcja pozostaje taka sama:
Chcę wziąć kredyt w tym banku.
Będę brał kredyt w tym banku.
Wezmę kredyt w tym banku. OKREŚLENIA ORZECZENIA I REKCJA
Biorę kredyt w tym banku.
Wzięłam kredyt w tym banku.
Wzięłabym kredyt w tym banku.
Weź kredyt w tym banku.

INFORMACJE DODATKOWE
1. Większość czasowników ma rekcję biernikową, np. Czytam gazetę. Gotuję obiad oraz dopełniaczową, np. Boję się pająków.
Słucham muzyki.
2. Czasowniki, które łączą się z biernikiem, np. czytać, oglądać, jeść, pić, w zdaniach przeczących zmieniają rekcję
na dopełniaczową, np. Lubię zupę pomidorową. Nie lubię zupy pomidorowej. Reguła ta nie ma dotyczy zdań, w których
po czasowniku występuje przyimek, np. Czekamy na Kasię. Nie czekamy na Kasię.
3. Jeśli w zdaniu jest czasownik modalny, np. chcieć, musieć oraz drugi czasownik z rekcją biernikową, wtedy po zaprzeczeniu
czasownika modalnego rekcja zmienia się na dopełniaczową, np. Mogę ugotować zupę pomidorową. Nie mogę ugotować zupy
pomidorowej. Lubię jeść bigos. Nie lubię jeść bigosu. t e o r i a
4. Niektóre czasowniki mogą łączyć się z dopełnieniami w więcej niż jednym przypadku, np.
Muszę zapłacić (co?) rachunek. (zapłacić + biernik)
Dyrektor zapłacił (komu?) pracownikom. (zapłacić + celownik)
Brakuje (komu?) mi (czego?) czasu. (brakować + celownik i dopełniacz)
5. Obecność zaimka zwrotnego się może wpływać na zmianę łączliwości czasownika, np. Interesuję się polskim kinem.
(narzędnik) / Interesuje mnie polskie kino. (biernik, mianownik) Uczę się matematyki. (dopełniacz) / Uczę dzieci. (biernik)
6. Żaden czasownik nie łączy się z wołaczem. Wyrazy w wołaczu nie wchodzą w związki składniowe.
7. Określenia orzeczenia w formie miejscownika występują wyłącznie po czasownikach z przyimkami, np. Marzę o długim
urlopie. Mieszkam w małym mieście. Spaceruję po parku. Mianownik nie jest używany po przyimkach, ale pojawia
się po słowach to, jak, jako, np. Maria to moja najlepsza przyjaciółka. Śpiewa jak syrena. Pracuję jako budowlaniec.

SKŁADNIA PO CZASOWNIKACH I PRZYIMKACH - PRZYKŁADY

MIANOWNIK – kto? co?
czasowniki bez przyimków nazywać się, podobać się, to jest, to są
przyimki
DOPEŁNIACZ – kogo? czego?
bać się, brakować, bronić, dotykać, nienawidzić, odmawiać, potrzebować, pozbywać się, pragnąć,
czasowniki bez przyimków
próbować, słuchać, spodziewać się, szukać, uczyć się, używać, zabraniać, zapominać, żałować, żądać, życzyć
przyimki bez(e), dla, do, koło, naprzeciwko, na wprost, obok, od, oprócz, podczas, (po)mimo, u, wśród, wzdłuż, zamiast, z(e)

czasowniki z przyimkami dzwonić do, przygotowywać się do, rezygnować z
zaprzeczone czasowniki nie czytać, nie lubić, nie rozumieć
z rekcją biernikową
CELOWNIK – komu? czemu?
brakować, dawać, dziękować, dziwić się, kibicować, kraść, obiecywać, oddawać, odmawiać,
czasowniki bez przyimków podporządkowywać się, pomagać, pożyczać, przedstawiać, przeszkadzać, przyglądać się,
przypominać, szkodzić, ufać, wierzyć, wybaczać, zapobiegać, zazdrościć
przyimki dzięki, ku, na przekór, przeciw(ko), wbrew

39