Page 174 - Bloedstollig en bloedingsneiging

162 Bloedstolling en bloedingsneiging
Wat hij voor ogen had publiceerde hij in 1968 aan de hand van een tekening. Hij tekende de hechting van stollingsfactor XII aan een oppervlak waardoor deze factor wordt geactiveerd. Dan kan interactie met stollingsfactor XI plaatsvinden, die daardoor wordt geactiveerd en daarmee weer loskomt van het oppervlak.31
Wat de wetenschapper-dichter met de ellipsometer op deze manier zou meten, is bekend geworden als het Vroman-effect, namelijk dat het proces van adsorptie van eiwitten, zoals bloedstollingsfactoren, niet alleen afhankelijk is van de affiniteit en de concentratie maar ook van de dynamiek van de concentratie en van onderlinge interacties. Laten we ook hiervoor een kenner van het Vroman-effect, Hemker, aan het woord laten om dit de lezer uit te leggen32 :
‘[H]et blijkt dat die adsorptie van eiwitten uit bloed heel anders verloopt dan men gedurende lange jaren, zo ongeveer vanaf het begin van deze eeuw, gedacht had. Om te begrijpen waar het over gaat kunt u zich de eiwitmoleculen in de bloedstroom voorstellen als een mensenmenigte die door een straat met terrasjes loopt. De moleculen die aan het begrenzende oppervlak worden geadsorbeerd zijn de mensen die gaan zitten. Stel nu dat vrouwen veel liever op het terras gaan zitten dan mannen, maar dat er veel meer mannen in de straat lopen dan vrouwen, dan zullen vrijwel alle zitplaatsen bezet zijn door mannen. Hierdoor neemt echter het aantal rondlopende mannen op straat af en wordt de kans groter dat een vrouw een openvallend plekje bezet. Zodoende zullen op den duur steeds meer vrouwen op het terras zitten. Vervolgens blijkt bijvoorbeeld dat vrouwen niet graag in een kluitje bij elkaar zitten, zodat hun behoefte aan een stoel daalt en de mannen weer een betere kans krijgen. Hoeveel mannen en vrouwen er op het terras zitten is dus niet alleen een kwestie van de hoeveelheid mannen en vrouwen op straat en van de gretigheid waarmee ze op een leeggekomen stoel afgaan, maar ook van de hoeveelheid personen die, omdat ze zijn gaan zitten, aan de circulatie worden onttrokken, en daarnaast van de mate waarin ze elkaar aantrekken en afstoten. In het bloed komen niet mannen en vrouwen maar honderden verschillende soorten eiwit voor. Dat doet aan het principe niets af. Dat de hoeveelheid die aan de wand geadsorbeerd is, afhangt van de hoeveelheden die in het bloed voorkomen en van de affiniteit van die eiwitten voor het oppervlak, lijkt erg logisch. Vele jaren is het een onverwoestbaar dogma geweest dat de adsorptie alleen daarvan afhangt. Vroman heeft aangetoond dat ook het wegvangen van de eiwitten door de wand en de mate waarin verschillende eiwitten elkaar aantrekken en afstoten in het proces meespelen. Hij liet zien dat er daardoor eerst bepaalde eiwitten adsorberen, dat die dan door andere soorten vervangen worden, en die weer door andere en zo verder. Eerst gaan dus de heren zitten, na een tijdje worden ze vervangen door de dames, dan komen de kinderen enzovoort.’
Hemker was in de jaren zestig afgereisd naar Brooklyn om daar de finesses van het fysische instrument door de wetenschapper zelf uitgelegd te krijgen. Meteen daarna bestelde hij een eigen ellipsometer die uit de V.S. moest worden geïmporteerd.
Het Vroman-effect heeft bijgedragen aan het besef dat men bij het onderzoek van bio- compatibele materialen onderscheid moet maken tussen vroege activaties en processen op langere termijn. Men heeft dan ook geprobeerd om polymeer-oppervlakken te bekleden met stoffen als albumine en heparine die een acute stollingsactivatie voorkomen.34 In het lichaam (in vivo) blijken dergelijke oppervlakken echter snel te worden aangetast, doordat deze stoffen worden vervangen door andere eiwitten. Het meeste succes heeft men tot nog toe geboekt met grote kunstvaten, zoals prothesen voor de splitsing van de aorta in de buik (de zgn. broek), die door de sterke stroming open blijven. Uit de afzettingen van fibrine en andere eiwitten op de wand van dit soort vaten ontstaat op den duur een eiwitmengsel dat de stolling nog slechts weinig activeert.35