Page 30 - bon-dia-aruba-20190914
P. 30
a30 ciencia & tecnologia
Diasabra 14 september 2019
Cometa nobo probablemente bishitante di otro sistema solar
CAPE CANAVERAL (AP) — Siste-
ma solar por tin otro bishitante stra- Oficialmente conoci como C/2016 Q4, e
nhero. Tanto NASA como e Agencia cometa a ser descubri dos siman atras pa
Espacial Europeo ta reportando cu un astronomo amateur na un observato-
a descubri un cometa relativamente rio den peninsula di Crimea. Na 2017,
nobo acercando solo, cual probable- un telescop na Hawaii a mira nos prome
mente a bin for di un otro strea. bishitante interestelar conoci.
Astronomonan a bisa diahuebs cu e ta bi- Cu otro asina trempan, e bishitantenan
ahando na velocidad di 150mil km.ora, interestelar aki por ta mas comun di locu-
asina lihe cu posiblemente el a origina al a pensa.
pafo di nos sistema solar. E ta 420miyon
kilometer for di solo, y yegando mas cerca. “Awo nos ta trahando riba haya mas ob-
servacion di e obheto inusual aki”, segun
Ta spera cu lo evita Tera completamente, Marco Micheli di Near-Earth Object
kedando pafo di orbita di Mars. Coordination Center di Agencia Espacial
Europeo a bisa den un declaracion. “Nos
Cientificonan ta predeci cu e cometa lo mester warda algun dia pa realmente
pasa banda di solo na december y sigui bay specifica su punto di origen cu observa-
te ora e ta bek den espacio interestelar. Lo cionnan cu sea lo comproba e tesis actual
mester ta visibel cu telescop profesional cu e ta interestelar, of talbes lo cambia
proximo aña. Su nucleo ta clacula entre drasticamente nos comprendemento.”
2-6km.
Dolfijn di Canal Ingles tin ‘cocktail toxico’ di kimico
BERLIN (AP) — Dol- similar na esunnan haya den tera e reproduccion di mam- rino. Mattig, kende ta studia halto, el a bisa. “Tin un bon
fijn ‘tuijmelaars’ den Ca- dolfijn den lama Meditera- ifero marino, conduciendo impacto di PCBs y mercu- motibo pa cual nan a wordo
nal Ingles tin un ‘cocktail neo, rond di Everglades na na reduccion den e cantidad rio riba parhanan marino, a prohibi.”
toxico’ di kimico, algun di Florida, fuera di e costa di di cria cu ta nace, afectando e bisa cu depredadornan top
cual ta prohibi pa varios Guyanas, y den Guanbara renobacion di e poblacion”, manera dolfijn y bayena ta E investigadonan a pidi pa
decada y por ta causando Bay na Brazil. segun Krishna Das, un profe- particularmente suceptibel mas esfuerso pa elimina e
daño na e salud di e mam- sor asocia na Universidad di pa acumula nivelnan halto di kimiconan peligroso, incluy-
iferonan marino, cientifi- Hopi di e kimiconan, incluy- Liege, Belgica. toxina. No ta cla ki nivel di e endo disposicion sigur di
conan a bisa diahuebs. endo e asina yama PCBs, ta kimiconan ta peligroso, pero stock y ekipo, reduciendo lek
prohibi desde añanan 1970- PCBs, cual tabata popu- otro estudionan a demostra for di landfill, y haciendo es-
Cientificonan Belga y Fran- 80, pero ta persistente den lar como likido lubricante y cu ta presenta un riesgo pa tuario y riunan yena cu PCB
ces ta bisa cu nan a detecta ambiente, unda nan ta pasa hydraulico, por interumpi salud den concentracionnan limpi.
acumulacion halto di likido a traves di e cadena alimen- receptornan di hormoon y
industrial y mercurio den e ticio. Pasobra e componen- afecta sistema inmune, segun
cuero y vet di e dolfijnnan tenan por disolve den azeta, Das, co- autor di e estudio.
den e Golfo Normanno- nan ta acumula den tejidonan
Breton, fuera di e costa nort vet. Den mamiferonan mari- Frank Mattig, un ornitologo
west di Francia. no, mamanan por pasa e kim- na Universidad di Olden-
iconan na nan cria durante burg, Alemania, kende no
Skirbiendo den e journal embaraso y lactancia. a participa den e estudio, a
Scientific Reports, e inves- bisa cu e hallazgo ta echo
tigadonan a bisa cu a midi “Nos ta sospecha e concen- locual cientificonan a descu-
nivelnan di contaminantenan tracion eleva di PCBs por al- bri den otro especienan ma-
Advertorial
Bo tabata sa…cu ta solamente 6 gram di salo bo mester pa dia?
ORANJESTAD – Si! Nos curpa E Hartstichting di Hulanda ta reco- miho manera pa tin un bon maneho • Duna bo cuminda sabor pa
tin mester di salo. E salo ta wor- menda pa come maximo 6 gram di di salo ta ora nos mes ta trasa nos pro- medio di uzo di specerij fresco y yer-
do uza pa stimula nos nervionan, salo pa dia. Asina mes hasta e canti- pio cuminda. Nos tin un miho bista banan natural.
contrae nos musculonan y tambe dad ey ta wordo surpasa. Cifranan di e ora ey riba cuanto salo nos ta pone • Lesa e etiketa riba e paki di
pa absorba y extrae likido di nos Hulanda ta indica cu ta uza un pro- den e cuminda. Tambe mester corda cuminda pa haya sa cuanto salo (na-
curpa. Pa haci tur esey, e curpa medio di 8,5 gram pa dia. cu salo ta salo, no ta importa mucho trium) tin aden. Esaki ta yuda pa
tin mester di mas o menos 1 pa 3 si ta e salo di Himalaya of salo di lama monitor cuanto salo bo ta tuma.
gram di salo. Pa Aruba tampoco ta un secreto cu of salo Celta. Den tur sorto tin mas o
nos ta consumi demasiado salo. E menos e mesun cantidad di natrium, • Si bo haci uzo di cumind-
un componente importante di salo. anan di bleki, por ehempel bonchi
Dicon ta importante pa no uza di di bleki, percura pa ‘drain’ e likido
mas salo? Pa evita di haya presion di ful. Tambe laba e bonchinan un par
sanger halto of riesgo halto riba un di biaha prome cu bay uza esakinan.
malesa cardiovascular. Tambe paso e Haciendo esaki bo ta saca e exceso di
uzo di mas di salo por causa daño na salo for di e bonchinan. Igual bo por
e riñonnan. haci cu otro tipo di berdura di bleki.
Corda cu esaki ta solamente ora bo
Algun tip cu AZV por duna pa baha realmente no tin otro opcion, fresco
man na salo ta: semper ta keda e opcion di mas salu-
• Scoge pa productonan fres- dabel.
co.