Page 30 - bon-dia-aruba-20190914
P. 30

a30    ciencia & tecnologia
               Diasabra 14 september 2019

                         Cometa nobo probablemente bishitante di otro sistema solar


                                                                             CAPE  CANAVERAL  (AP)  —  Siste-
                                                                             ma solar por tin otro bishitante stra-  Oficialmente conoci como C/2016 Q4, e
                                                                             nhero. Tanto NASA como e Agencia  cometa a ser descubri dos siman atras pa
                                                                             Espacial  Europeo  ta  reportando  cu  un astronomo amateur na un observato-
                                                                             a  descubri  un  cometa  relativamente  rio  den  peninsula  di  Crimea.  Na  2017,
                                                                             nobo acercando solo, cual probable-     un telescop na Hawaii a mira nos prome
                                                                             mente a bin for di un otro strea.       bishitante interestelar conoci.

                                                                             Astronomonan a bisa diahuebs cu e ta bi-  Cu  otro  asina  trempan,  e  bishitantenan
                                                                             ahando  na  velocidad  di  150mil  km.ora,  interestelar aki por ta mas comun di locu-
                                                                             asina  lihe  cu  posiblemente  el  a  origina  al a pensa.
                                                                             pafo di nos sistema solar. E ta 420miyon
                                                                             kilometer for di solo, y yegando mas cerca.  “Awo nos ta trahando riba haya mas ob-
                                                                                                                     servacion di e obheto inusual aki”, segun
                                                                             Ta spera cu lo evita Tera completamente,  Marco  Micheli  di  Near-Earth  Object
                                                                             kedando pafo di orbita di Mars.         Coordination Center di Agencia Espacial
                                                                                                                     Europeo a bisa den un declaracion. “Nos
                                                                             Cientificonan  ta  predeci  cu  e  cometa  lo  mester  warda  algun  dia  pa  realmente
                                                                             pasa banda di solo na december y sigui bay  specifica su punto di origen cu observa-
                                                                             te ora e ta bek den espacio interestelar. Lo  cionnan cu sea lo comproba e tesis actual
                                                                             mester  ta  visibel  cu  telescop  profesional  cu  e  ta  interestelar,  of  talbes  lo  cambia
                                                                             proximo  aña.  Su  nucleo  ta  clacula  entre  drasticamente nos comprendemento.”
                                                                             2-6km.


                                  Dolfijn di Canal Ingles tin ‘cocktail toxico’ di kimico



            BERLIN  (AP)  —  Dol-        similar na esunnan haya den  tera e reproduccion di mam-  rino. Mattig, kende ta studia  halto, el a bisa. “Tin un bon
            fijn  ‘tuijmelaars’  den  Ca-  dolfijn  den  lama  Meditera-  ifero  marino,  conduciendo  impacto  di  PCBs  y  mercu-  motibo pa cual nan a wordo
            nal Ingles tin un ‘cocktail  neo,  rond  di  Everglades  na  na reduccion den e cantidad  rio  riba  parhanan  marino,  a  prohibi.”
            toxico’ di kimico, algun di  Florida,  fuera  di  e  costa  di  di cria cu ta nace, afectando e  bisa  cu  depredadornan  top
            cual  ta  prohibi  pa  varios  Guyanas,  y  den  Guanbara  renobacion  di  e  poblacion”,  manera  dolfijn  y  bayena  ta  E  investigadonan  a  pidi  pa
            decada y por ta causando  Bay na Brazil.                  segun Krishna Das, un profe-  particularmente   suceptibel  mas  esfuerso  pa  elimina  e
            daño na e salud di e mam-                                 sor asocia na Universidad di  pa acumula nivelnan halto di  kimiconan peligroso, incluy-
            iferonan  marino,  cientifi-  Hopi di e kimiconan, incluy-  Liege, Belgica.            toxina. No ta cla ki nivel di e  endo  disposicion  sigur  di
            conan a bisa diahuebs.       endo  e  asina  yama  PCBs,  ta                           kimiconan ta peligroso, pero  stock y ekipo, reduciendo lek
                                         prohibi  desde  añanan  1970-  PCBs,  cual  tabata  popu-  otro  estudionan  a  demostra  for di landfill, y haciendo es-
            Cientificonan  Belga  y  Fran-  80,  pero  ta  persistente  den  lar  como  likido  lubricante  y  cu  ta  presenta  un  riesgo  pa  tuario y riunan yena cu PCB
            ces  ta  bisa  cu  nan  a  detecta  ambiente,  unda  nan  ta  pasa  hydraulico,  por  interumpi  salud  den  concentracionnan  limpi.
            acumulacion  halto  di  likido  a  traves  di  e  cadena  alimen-  receptornan  di  hormoon  y
            industrial  y  mercurio  den  e  ticio.  Pasobra  e  componen-  afecta sistema inmune, segun
            cuero  y  vet  di  e  dolfijnnan  tenan  por  disolve  den  azeta,  Das, co- autor di e estudio.
            den  e  Golfo  Normanno-     nan ta acumula den tejidonan
            Breton, fuera di e costa nort  vet. Den mamiferonan mari-  Frank  Mattig,  un  ornitologo
            west di Francia.             no, mamanan por pasa e kim-  na  Universidad  di  Olden-
                                         iconan  na  nan  cria  durante  burg,  Alemania,  kende  no
            Skirbiendo  den  e  journal  embaraso y lactancia.        a  participa  den  e  estudio,  a
            Scientific  Reports,  e  inves-                           bisa  cu  e  hallazgo  ta  echo
            tigadonan  a  bisa  cu  a  midi  “Nos  ta  sospecha  e  concen-  locual cientificonan a descu-
            nivelnan di contaminantenan  tracion eleva di PCBs por al-  bri den otro especienan ma-

              Advertorial
                      Bo tabata sa…cu ta solamente 6 gram di salo bo mester pa dia?



              ORANJESTAD  –  Si!  Nos  curpa   E Hartstichting di Hulanda ta reco-   miho manera pa tin un bon maneho  •       Duna bo cuminda sabor pa
              tin mester di salo. E salo ta wor-  menda pa come maximo 6 gram di  di salo ta ora nos mes ta trasa nos pro-  medio di uzo di specerij fresco y yer-
              do uza pa stimula nos nervionan,  salo pa dia. Asina mes hasta e canti-  pio cuminda. Nos tin un miho bista  banan natural.
              contrae nos musculonan y tambe  dad ey ta wordo surpasa. Cifranan di  e ora ey riba cuanto salo nos ta pone  •   Lesa e etiketa riba e paki di
              pa absorba y extrae likido di nos  Hulanda ta indica cu ta uza un pro-  den e cuminda. Tambe mester corda  cuminda pa haya sa cuanto salo (na-
              curpa. Pa haci tur esey, e curpa  medio di 8,5 gram pa dia.            cu salo ta salo, no ta importa mucho  trium)  tin  aden.  Esaki  ta  yuda  pa
              tin mester di mas o menos 1 pa 3                                       si ta e salo di Himalaya of salo di lama  monitor cuanto salo bo ta tuma.
              gram di salo.                       Pa Aruba tampoco ta un secreto cu  of salo Celta. Den tur sorto tin mas o
                                                  nos  ta  consumi  demasiado  salo.  E  menos e mesun cantidad di natrium,  •   Si  bo  haci  uzo  di  cumind-
                                                                                     un componente importante di salo.  anan  di  bleki,  por  ehempel  bonchi
                                                                                     Dicon  ta  importante  pa  no  uza  di  di  bleki,  percura  pa  ‘drain’  e  likido
                                                                                     mas salo? Pa evita di haya presion di  ful. Tambe laba e bonchinan un par
                                                                                     sanger halto of riesgo halto riba un  di biaha prome cu bay uza esakinan.
                                                                                     malesa cardiovascular. Tambe paso e  Haciendo esaki bo ta saca e exceso di
                                                                                     uzo di mas di salo por causa daño na  salo for di e bonchinan. Igual bo por
                                                                                     e riñonnan.                        haci cu otro tipo di berdura di bleki.
                                                                                                                        Corda cu esaki ta solamente ora bo
                                                                                     Algun tip cu AZV por duna pa baha  realmente no tin otro opcion, fresco
                                                                                     man na salo ta:                    semper ta keda e opcion di mas salu-
                                                                                     •      Scoge pa productonan fres-  dabel.
                                                                                     co.
   25   26   27   28   29   30   31   32