Page 41 - Кыргызстан тарыхы 11 - кл
P. 41
Экономиканын өнүгүшүнө почта, телефон, телеграф өнүгүшү эле. Ошентип, 1917-ж. Кыргызстанда 30 миңдей адам жалда-
да түрткү болгон. Транспорттун түрлөрүнүн көбөйүшү жол куру- нып иштеген жумушчу табынын өкүлдөрү болушкан.
лушунун пайда болушу Кыргызстандын бөлөк чөлкөмдөр ме- Карапайым эмгекчи калктын негизин кара букара түзгөн.
нен карым-катнашынын жакш ырыш ына, сооданын өсүшүнө Алардын бирин-эки майда жандыгы, ую, аты болгон. Кедей-
өбөлгө болгон. XX к. башында соода алмашуу, жарманке жана кембагалдар жакырлар, жалчылар, жатакчылар, малайлар, чай-
такай иштөөчү болуп үч түрдө өнүккөн. Натыйжада келгин жана рыкерлер, мандикерлер сыяктуу социалдык катмарларга бөлү-
жергиликтүү калктын ичинен соода буржуазиясы түзүлө башта- нүшкөн. Кыргызстандын түштүгүндө, дыйканчылык өнүккөн
ган. Дүйнөлүк биринчи согуштун алдында Пишпек жана Прже- аймактарда жери аз же жок дыйкандар чайрыкерлик кылыш-
вальск уезддериндеги 2118 соодагердин (келип-кеткендерди кан. Алар байлардан жер, үрөн, өгүз ат жана айыл чарба шай-
кошпогондо) 36,3 процентин кыргыздар түзгөн. мандарын алышып, ал үчүн күзүндө түшүмдүн көбүрөөк бөлүгүн
Кыргызстанда өнөр жайдын өнүгүшү менен аз санда болсо берүүгө милдеттүү болушкан. Мандикерлер болсо айыл чарба жу-
дагы жумушчу табы пайда болгон. Алардын катарын келгин муштары кызыган маалда жалданып иштешкен.
жана жергиликтүү элдердин кол өнөрчүлөрүнүн жакырланган Дыйкан малчылар болсо малдуулар, орто малдуулар, аз мал-
бөлүгү түзгөн. Жумушчулардын жогорку квалификациялуу бөлүгү дуулар болуп бөлүнүп, улуттук дыйкандар табынын чордонун
Россиянын борбордук бөлүгүнөн келген жумушчулар болгон. түзгөн. 1917-ж. Кыргызстандагы дыйкан чарбалардын 65 про-
Ишканалар кустардык жана жарым кустардык мүнөздө болгон- центи кедей, 26 проценти орто, ал эми 9 проценти бай чарбалар
дуктан, жумушчулар чачыранды болушкан. Бирден бешке че- болгон.
йин жумушчулар эмгектенген ишканалар көп эле. Ири делип Ошентип, падышачылыктын саясатынын натыйжасында
эсептелген ишканаларда 16дан 40ка чейин жумушчулар иште- Кыргызстанда аскердик-феодалдык, капиталисттик мамилелер
ген. 1913-ж. кустардык өнөр жайда 12,6 миң, ал эми фабрика- калыптана баштаган. Кыргызстандын калкынын социалдык
завод тибиндеги ишканаларда 1,9 миң жумушчу болгон. 1913-ж. жактан жиктелиши тереңдеген. Тоолуу региондун социалдык-
Кыргызстандын өнөр жай ишканаларында 2545 жалданма жу- экономикалык турмушунда колониялык режимдин кыйынчы-
мушчу иштеген. Кийинки жылдары ири ишканаларда иште- лыктары менен катар, жаңы, прогрессивдүү мүнөздөгү өзгөрүүлөр
ген жумушчулардын саны кыйла көбөйгөн. Алсак, 1917-ж. да пайда болуп өнүгө баштаган.
Кызыл-Кыя кенинде 1,2 миң, Сүлүктүдө - 1070, ал эми Чүй
сугат системасында 200 адис жумушчулар эмгектенген. Жал- СУРООЛОР:
пы алганда өнөр жайында эмгектенген жумушчулардын саны
10 миңге жеткен. Мындан тышкары айыл чарбасында жалда- 1. Кыргызстан кандай администрациялы к бөлүктөрдүн карама-
нып иштеген жумушчу-батрактардын саны 20 миңдей болгон. гында турган?
2. Падышалыктын бийлиги кандайча ж үзөгө ашырылган?
Алар кулактардын, бай-манаптардын чарбаларында иштешкен. 3. Ж ер саясаты кандайча жүргүзүлгөн?
Алардын көпчүлүгү жергиликтүү калктын жакырданган бөлүгү 4. Кыргызстандын экономикасында кандай өзгөрүүлөр байкалган?
5. Өнөр жайдагы өзгөрүүлөр жөнүндө айтып бергиле.
6. Калктын социалдык түзүлүшү ж ана турм уш у жөнүндө эмне-
ни айта аласыңар?
§ 5. КЫРГЫЗСТАНДАГЫ УЛУТТУК-БОШТОНДУК КҮРОШ
Анжиян көтөрүлүшү БУЛ көтөрүлүш XIX к. аягындагы Орто
Азиядагы эң ири көтөрүлүш катары тарых-
Кыргызстандагы ка кирген. Көтөрүлүштүн негизги себеби падышачылыктын ко-
алгачкы почта
лониялык саясаты, орус администрациясынын эзүүсүнүн, улут-
жолунда.
www.trk.kg тук жана социалдык теңсиздиктин күчөшү болгон.
Боом капчыгайы.
4 1
