Page 43 - Кыргызстан тарыхы 11 - кл
P. 43
Көтөрүлүшкө кыргыз, өзбек, тажик улутунун өкүлдөрү, калк- Көтөрүлүш токтобостон, Фергана өрөө-
тын ар түрдүү социалдык катмарлары катышышкан. Кыймылга нүнө жайылган. Ага Анжиян, Маргалаң, Ош
дин кызматкеринин жетекчилик кылышы, диний ураан, ча- жана Наманган уезддеринин калкы активдүү
кырыктарынын болушу мыйзам ченемдүү көрүнүш болгон. Ант- катышкан. Миң-Дөбөлүктөр толкундай баш-
кени бул чөлкөмдүн негизги калкы көп кылымдардан бери эле таган күнү Ноокат аймагындагы Ак-Терек
ислам динин тутуп, бул дин калктын калың катмарынын аң- деген жерге Ош уездине караштуу Каракол-
сезимине терең синген. Көтөрүлүшкө катышкандардын барды- -Сай, Тамчы-Булак, Ж апалак айылдарынан
гы өздөрүн мусулманмын деп эсептешкен. Бул үчүн көтөрүлүштү ЗООдөй киши жыйналган. Бир дагы мылты-
реакциячыл кыймыл катары кароого эч негиз жок. Көтөрүлүш гы жок, жалан союл, таяк, бычак менен ку-
көпчүлүк элдин мүдөөсүн, кызыкчылыктарын коргогон. Улут- ралданган алар Оштогу аскер гарнизонуна
тук эзүүгө, теңсиздикке каршы багытталып, элдик, улуттук- кол салмак болушкан. Буларга Оморбек
боштондук мүнөздө болгон. Алым уулу жетекчилик кылган. Бирок мур-
Анжиян көтөрүлүшү 1898-ж. май айында башталган. 17-май дагы болуш Карабек Ош уездинин началь-
күнү кечке маал Миң-Дөбө кыштагына 200дөй кыргыздар, өзбек- нигине бул жөнүндө кабарлап койгон. Көп
тер чогулган. Бул көтөрүлүшчүлөргө ушул кыштактын эшени убакыт өтпөй Оморбек Алимов жана анын жардамчысы Сатыбай
Мадали Дүкчи (ийикчи) эшен жана Зиядин Максым уулу (Зияд- Ракымбаев кармалган. Бардыгы болуп 53 адам камакка алынган.
дин Магзуми) жол башчылык кылышкан. < Суусамыр болушундагы Кетмен-Төбөдө да падышалык бий-
Көтөрүлүшчүлөр эки топко бөлүнүп, Анжиянга бет алышып, ликке каршы күрөштү баштоо үчүн эл чогула баштаган. Алар-
калааны бөлөк аймактар менен байланыштырган телеграф зым- дын башында Шадыбек Шергазы уулу турган. Алар Анжиян
дарын кыркып салышкан. Жолдон аларга Кутчу, Кара-Коргон тарапта башталган көтөрүлүшкө кошулууга камынышкан. Бу-
кыштактарынын калкы да кошулат. Аз убакыттын ичинде кө- ларга каршы жүздөн ашуун куралдуу отряд жиберилип, алар
төрүлүшкө чыккандардын саны 2000ге жеткен. Көтөрүлүш- Шадыбек баштаган 50дөн ашык адамды кармап, Наманганга
чүлөрдүн биринчи тобуна Мадали эшен, экинчисине 80 жашта- айдап келишкен. Шадыбек Шергазы уулу адегенде өлүм жаза-
гы молдо Зиядин жетекчилик кылышкан. Түнкү саат үчкө жа- сына тартылмай болуп, кийин өмүр бою сүргүнгө айдалган. Анын
кын көтөрүлүшчүлөр Анжиянга келишип, 20-Түркстан линия- жардамчылары Үмөталы Багышбек уулу жана Төлөбай Бешкем-
лык батальонунун эки ротасы турган лагерге кол салышкан. пир уулу жыйырма жылдык мөөнөткө сүргүнгө кесилет. Булар-
Бирок күчтөр тең эмес эле. Курал-жарагы начар көтөрүлүшчүлөр дан тышкары дагы 54 адам жети жылга Сибирге айдалган. Алар-
мыкты даярдыгы бар, жакшы куралданган орус аскерлеринен дын ичинде касташкан душмандарынын жалаасы менен кармал-
жеңилип, чегинүүгө мажбур болушкан. Айыгышкан кармашта ган атактуу акын Токтогул Сатылганов да болгон.
20дан ашуун падыша солдаттары жана офицерлери өлтүрүлгөн. Ошентип, көрүнүктүү жетекчиси жана биримдиги жок көтө-
Көтөрүлүшчүлөр да рүлүш майда топторго бөлүнүп, кеңири кулач жая албай, тез эле
көп ж оготууларга басылып калган. Көтөрүлүштү басуу үчүн Түркстандын аскер күч-
учурап, Кара-Дарыя- төрүнүн атайын отряддары арбын жөнөтүлгөн. Бардыгы болуп 777
дан өтүп, Хакима- киши камалып, 415и сот жообуна тартылган. Мадали баштаган
бадга чегиниш кен. 22 киши дарга асылып, 199 адам өлүм жазасынын ордуна Сибир-
2(Рмайда Анжиян- ге сүргүнгө айдалган. Сүргүнгө айдалгандардын 130у кыргыз, 52си
өзбек, 13ү уйгур, 4ү түрк болгон. Көтөрүлүш башталган Миң-Дөбө
дан 90 ч акы ры м
кыштагы толук талкаланып, анын ордуна орус кыштагы (Совет
алы сты ктагы Чар-
доорунда Ленинск, азыркы Асаке) негизделген.
бак кыштагында кө-
Жеңилип калганына карабастан, бул көтөрүлүш падышачы-
төрүлүштүн жол баш-
лыктын Түркстандагы колониялык, улутчул саясатына каршы
чысы Мадали колго
багытталган алгачкы күрөш болгон. Көтөрүлгөн эл көз каран-
түшүрүлүп, 12-июнда
Анжиян көтөрүлүшүнө катышкандар. даргага асылган. дысыздык үчүн күрөшкөн. Жеңилгенине карабастан элдин эр-
Бурчтагысы Мадали Дүкчи-эшен. киндикке болгон умтулуусу күчөгөн.
www.trk.kg 4 3
4 2
