Page 100 - 10_niigem_sudlal_Neat

БҮЛЭГ
5 УЛС ТӨР

Төлөөллийн ардчилал
Төлөөллийн ардчилал нь иргэд улс төрийн øийдвэр гаргах, хууль
боловсруулах үүрэг бүхий албан туøаалтаныг сонгож, түүгээр дамжуулан
çасаглалыг хэрэгжүүлэх хэлбэр юм. Төлөөлөгчид тогтмол явагдах сонгуулиар
ард түмний өмнө ажлаа тайлагнана.
Ардчиллын зарчим. Äэлхийн улс түмэн ардчилсан төр çасагтай байхын тулд
ардчиллын суурь çарчмуудаа тодорхойлсон байдаг. Õэдийгээр ардчилсан улс
орнууд эдийн çасаг, соёлоороо ялгаатай ч нийгмийн харилцаандаа ардчиллын
суурь çарчмыг баримталж, ард түмэн төр çасгаасаа адил çүйлийг хүсэж
øаарддаг. Ардчилал дараах тулгуур çарчмуудтай. Үүнд:
• Нээлттэй зарчим. Төр нь хүний эрхийг хамгаалах үүрэгтэй тул иргэдэд
төрийн бүх үйл ажиллагаа нээлттэй байхыг øаарддаг. Ардчилсан нийгэмд
төрийн үйл ажиллагаа нээлттэй байснаар иргэдийн çүгээс улс төрчид,
төрийн албан хаагчдад хяналт тавих, тэдний үйл ажиллагааг сайжруулах,
авлига, хээл хахуульд өртөхөөс урьдчилан сэргийлэх орчныг бүрдүүлдэг.
• Шударга байх зарчим. Ардчилсан нийгэм бүх иргэдэд адил тэнцүү боломж
олгодог онцлогтой. Энэ нь хэн нэгнийг илүү харж, эрх дарх олгохгүй гэсэн үг
юм.
• Хууль дээдлэх зарчим. Ардчилсан нийгэмд хүн бүр хуулийн хүрээнд
ажиллаж, амьдрах үүрэгтэй. Энэ нь øударга ёсыг тогтоох çарчим бөгөөд
төр ба иргэний хоорондын харилцаанд үйлчилж байх øаардлагатай. Төрийн
гаргасан øийдвэр иргэдийн хүсэл çориг, эрх аøигт нийцээгүй бол түүнийг
өөрчлөх эрхээр хангагдаж, øийдвэрийг үл дэмжиж байгаагаа хуулийн дагуу
илэрхийлж болно.
• Цөөнхийг хүндэтгэх зарчим. Цөөнхийн эрх олонхын хүсэл çоригоос үл
хамаарах бөгөөд олонхийн “хүч түрснээр” үгүйсгэгдэх ёсгүй. Цөөнх гэдэг нь
харьцангуй ойлголт юм. Олонх нь удирдан çахирч, цөөнхийн эрхийг хуулиар
болон хуулийн байгууллагаар дамжуулан хамгаалдаг байх ёстой.
• Зөвшилцлийн зарчим. Улс төрийн намууд, нийгмийн бүлгүүдийн хооронд
үçэл бодол, байр суурийн ялгааг нэгтгэх арга çам нь çөвøилцөх юм.
Çөвøилцлийг хэрэгжүүлэхэд улс төрийн хүлээцтэй байдал чухал бөгөөд
çөрчил, маргаантай байдлаас хохирол багатай, хэн нэгний эрх аøгийг
хөсөрдүүлдэггүй давуу талтай.
Ìонгол улс нь 1990 оноос өмнө социалист тогтолцоог удирдлага болгон
төрийн бодлогыг дан ганц ÌАÕÍ удирдан чиглүүлж байсан нь иргэдийн
эвлэлдэн нэгдэх эрхээ эдлэх боломж, олон ургалч үçлийг хяçгаарлаж байсан
юм. 1980-аад оны сүүлчээр Ìонгол төдийгүй, социалист систåмийн орнууд
бүхэлдээ хямралд орж, ÇСБÍÕУ социалиçмыг манлайлагч үүргээ алдаж,
ÇÕУКÍ (Çөвлөлт Õолбоот Улсын Коммунист нам) суларсан юм. Улмаар
ÇСБÍÕУ-аас Ëатви, Ëитва, Эстони, Украйн, Аçåрбайжан çэрэг улсууд тусгаар
тогтнолоо çарласан. Ìөн Ëатин Амåрик, Европын орнуудаар ардчилал
хүний эрх, олон ургалч үçэл, олон намын тогтолцоонд øилжсэн нь Ìонголд
ардчилсан хувьсгал ялах нөхцөлийг бүрдүүлсэн байна.

100