Page 23 - Tai lieu day hoc GDCT

b. Các giai đoạn của nhận thức

- Nhận thức là quá trình biện chứng từ trực quan sinh động đến tư duy
trửu tượng và thực tiễn
- Trực quan sinh động (nhận thức cảm tính):

+ Trực quan sinh động là giai đoạn đầu của quá trình nhận thức, phản ánh
trực tiếp hiện thực khách quan bằng các giác quan.

+ Trực quan sinh động có các hình thức cơ bản là cảm giác, tri giác, biểu
tượng:
* Cảm giác: Là hình thức đầu tiên của phản ánh hiện thực, là kết quả tác

động của sự vật vào giác quan của con người.
Cảm giác chỉ phản ánh được các thuộc tính riêng lẻ của sự vật. Cảm giác

có vai trò to lớn trong quá trình nhận thức và thay đổi khi được rèn luyện.
* Tri giác: Là sự phản ánh đối tượng trong tính toàn vẹn, trực tiếp, tổng
hợp nhiều thuộc tính khác nhau của sự vật do cảm giác đem lại.

* Biểu tượng: Là hình ảnh về sự vật được tái hiện trong đầu một cách khái
quát khi không còn tri giác trực tiếp với sự vật.

Biểu tượng chỉ giữ lại những nét chung về bề ngoài của sự vật. Biểu
tượng phản ánh sự vật một cách gián tiếp và có thể sáng tạo ra một biểu tượng

khác tương tự.
+ Đặc điểm chung của giai đoạn nhận thức cảm tính: Phản ánh có tính
chất hiện thực, trực tiếp, không thông qua khâu trung gian. Sự phản ánh đó tuy

phong phú, sinh động, nhưng chỉ là phản ánh bề ngoài hiện tượng của sự vật.
- Tư duy trừu tượng (nhận thức lý tính):

+ Tư duy trừu tượng là giai đoạn cao của quá trình nhận thức, dựa trên cơ
sở tài liệu do trực quan sinh động đưa lại. Chỉ qua giai đoạn này, nhận thức mới

nắm được bản chất, quy luật của hiện thực.
+ Tư duy trừu tượng được biểu hiện dưới các hình thức cơ bản: khái niệm,
phán đoán, suy lý:

* Khái niệm: Là hình thức cơ bản của tư duy trừu tượng phản ánh cái
chung, bản chất, tất yếu của sự vật.

Khái niệm được hình thành từ hoạt động thực tiễn và nhận thức của con
người. Khái niệm thường được diễn đạt bằng ngôn ngữ là từ ngữ, đó là vật liệu
đầu tiên để xây dựng nên những tri thức khoa học. Vận dụng khái niệm cần linh

hoạt, mềm dẻo cho phù hợp.
* Phán đoán là một hình thức của tư duy trừu tượng, dựa trên sự liên kết,

vận dụng những khái niệm đã có, nhằm khẳng định hay phủ định, một hay nhiều
thuộc tính của sự vật.

23