Page 269 - Asia Tenggara dalam Kurun Niaga 1450-1680 Jilid I - Tanah di Bawah Angin - Anthony Reid
P. 269
ASIA T E N G G A R A D ALA M KURUN NIAGA 1450-1680
l a i n n y a , b e r m a in " b o w l i n g " i n i juga m e r u p a k a n suatu bentuk judi o r a n g d e w a s a
y a n g s a n g a t populer ( S a n g e rmano 1818: 162-163; S h w a y Y o e 1882: 369-372).
B i j i clan buah-buahan bulat digunakan sebagai k e l e r e n g, biji l a n d i n g,
a t a u b o l a ( B e s t e r b e e k 1 9 0 5 : 56-57). K e r a n g co wr ie , y a n g d i b e n u a d i p a k a i
s e b a g a i alat t u k a r paling b e r s a h a j a , j u g a d i g u n a k a n di b a n y a k p e r m a i n a n . Di
Birma, c o w r ie , bukan dadu, digunakan dalam p e r m a i n a n - p e r m ainan p a p a n ,
j u m l a h r u a n g y a n g d i c a p a i d i t e n t u k a n d e n g a n melontarkan e n a m b u t ir k e r a n g
clan m e n g h i t u n g jumlah y a n g j a t u h p a d a m u k a y a n g benar ( S h w a y Y o e 1 8 8 2 :
3 7 4 - 3 7 6 ) . S t u d i -s t u d i m o d e r n t e l a h menunjukkan bahwa s e t i a p k o m u n i t a s besar
di Asia T e n gg a r a m e m p u n y a i l u s i n a n mainan a n a k - a n a k , b a n y a k di a n t a r a n y a
serupa b e n t u k n y a d e n g a n m a i n a n d i b a g i a n - b a g i a n dunia l a i n n y a ( A n d e r s o n
1 9 7 3 ; B e s t e r b e e k 1905: 5 3 - 5 7 ) , t a pi h a n y a y a n g dimainkan o r a n g d e w a s a d e n g a n
taruhan uang s a j a y a n g d a p a t d i l a c a k d a r i n a s k a h - n a s k a h awal.
Dari sekian banyak k e g i a t a n y a n g menjadi p e r m a i n a n a n a k - a n a k clan
m e r u p a k a n u r u s a n y a n g serius b a g i o r a n g dewasa, b e r m a i n l a y a n g - l a y a n g
menduduki t e m p a t y a n g pen ting. Selama musim k e m a r a u udara pen h d e n g a n
u
l a y a n g - l a y a n g y a n g dibuat d e n g a n cita rasa s e n i y a n g tinggi d a r i k e r t a s clan
bambu dengan meniru bentuk b u r u n g - b u r u n g , binatang buas, atau lambang
lambang m a g i s . Belahan bambu khusus b i a s a n y a d i l e t a k k a n di kepala l a y a n g
l a y a n g untuk mengbasilkan b u n y i d e n g u n g , y a n g a d a k a l a n y a dianggap
m e n c e r m i n k a n "suara d e w a - d e w a " ( O o s t e r b e e k 1905: 55). P e r l o m b a a n y a n g
t u j u a n n y a untuk m e r in t a n g i , m e n j a t u h k a n , m a u p u n m e m u t u s k a n tali l a y a n g
l a y a n g l a w a n itu, m e n a r i k b a n y a k petaruh ( S a n Antonio 1604: 7 ; S k e a t 1900:
4 8 4 4 8 5 ; G e r i n i 1912: 7 2 - 7 3 ) .
S e ti d a k - t i d a k n y a d i S ia m cl a n J a w a , p e r l o m b a a n d e m i k ian d i p e l o p o r i o l e h
r a ja d i a l u n - a l u n i s t a n a , m u n g k i n k a r e n a m e n a i k k a n l a y a n g - la y a n g m e n g a n d u n g
fu n g s i- f u n gs i m a g i s cl a n k e a ga m a a n y a n g m e n j a m i n perubahan m u s i rn s e r t a
s u s u tn y a b a n j i r ( Wa l e s 1931: 2 2 1 - 2 2 2 ) . La L o u be r e (1691: 4 9 ) m e n y a t a k a n b a h w a
R a j a S i a m rn e n a i k k a n la y a n g - l a y a n gn y a di udara pada "musim d i n g i n " ( m u s i rn
timur l a u t ) clan s e l a m a d u a bulan t i d a k t u r u n - t u r u n d a r i angk a , " s e r ta b e b e r a p a
a
o r a n g Manda r i n di n j u r k a n u n t u k s a l i n g m en g h i b u r d e n g a n m e m e g a n g ta l i
l a y a n g - l a y a n g ." M e n a i k k a n l a y a n g - l ayan d i k a b a r k a n s e b a g a i " k es e n a n g a n clan
hiburan t e r b es a r " dari s e o r a n g r a j a J a w a , y a k n i A m a n g k u r a t I, y a n g p a d a t a h u n
1 6 6 2 m e rn eri. n t a h k a n d i te b a n g n y a d e l a p a n b e l a s p o h o n d i a l u n - a l u n d e p a n istana
a g a r d i a b e b a s m e n a i k k a n la y a n g - l ay a n g n y a ( R i c k l e fs 1 9 7 8 : 1 7 8 ) .
228