Page 89 - Asia Tenggara dalam Kurun Niaga 1450-1680 Jilid I - Tanah di Bawah Angin - Anthony Reid
P. 89
K E S E J A H T E R A A N FISIK
t e r d a p a t sedikit p e n u r u n a n dalam t i n g g i badan orang Siam selama a b a d ke -
19, jika Graham (1912: 1 4 2 ) benar dalam t a k s i r a n n y a di akhir abad i t u (155
c m untuk pria dan 150 c m untuk w a n i ta ) . Survei y a n g lebih luas m e n y a n g k u t
t i n gg i badan p e n d u d u k I n d o n e s i a di a b a d k e - 2 0 ( N y e s s e n 1 9 2 9 : 8 0 ; C o o l i e
B u d g e t Commission 1941: 2 6 - 3 0 ) mencatat b a h w a r a t a - r a t a 157 cm untuk pria
dan 150 cm untuk wanita, dan ha! itu m e n u n j u k k a n tidak t e r j a d i n y a perubahan
y a n g berani antara t a h u n 1800 d a n t a h u n 1940. Tinggi badan o r a n g Vietnam d i
p e n g h u j u n g abad ke-19 m a s i h dihitung h a n y a sedikit di b a w a h 160 c m untuk
p r i a d a n 153 c m u n t u k w a n i t a , s e d a n g k a n o r a n g K a m b o j a s e d i k i t l e b i h t i n g g i
(Bouinais dan P a u l u s 1885 1 : 2 2 6 , 5 0 2 ) . O r a n g L a o s dihitung s e d ik i t l e b i h
tinggi daripada o r a n g T h a i d i dataran r e n d a h ( G r a h a m 1912: 159), m u n g k i n
disebabkan o l e h k o n s u m s i d a g i n g n y a y a n g lebih b e s a r .
M a k a t a m p a k n y a t i n g g i badan p r i a d e w a s a Asia T e n g g a r a di a w a l a b a d
ke-19 r a t a - r a t a 157 cm, a t a u s e d i k i t d i a t a s n y a . Ini dilihat k i r a - k i r a dua i n c i
l e b i h r e n d a h daripada t i n g g i r a t a - r a t a orang C i n a dan empat in c i lebih r e n d a h
daripada orang E r o p a ( C r a w f u r d 1820 I : 1 9 ; 1856: 173). Meskipun b e r b e d a
a n t a r k e l a s s o s i a l , namun tinggi b a d a n p r ia E r o p a m e m a n g t e l a h d i t u n j u k k a n
r a t a - r a t a s e k i t a r 167 cm p a d a a w a l a b a d k e - 1 9 , d a n m e n i n g k a t s e k i t a r s e p u l u h
s e n t i m e t e r l a g i p a d a p e r t e n g a h a n a b a d k e - 2 0 ( T a n n e r 1979). N a m u n , j i k a k i t a
k e m b a l i k e a b a d d e l a p a n b e l a s , p e r b e d a a n antara t i n g g i b a d a n o r a n g E r o p a
dan o r a n g Asia T e nggara l e n y a p sama sekali. B a r r o w (1806: 223) m e l a p o r k a n
r
i
b a h w a tin g g i b a d a n o r a n g J a w a pada tahun 1793 "k a - k i r a sama d e n g a n ukuran
m e n e n g a h o r a n g E r o p a , " s e d a n g k a n M a r s d e n (1783: 44) dan S t a v o r i n u s (1798
II: 183) memberikan kesaksian y a n g sama untuk orang S u m a t e r a dan B u g i s .
L a p o r a n - l a p o r a n d a r i abad k e - 16 d a n ke-17 hampir tidak b e r b e d a b a h w a
p e n d u d u k A s i a T e n ggar "memiliki badan tinggi s e d a n g " - y a n g a r t i n y a k ir a
kira s e t i n g g i o r a n g E r o p a p e n c a ta t n y a ( M o r g a 1609: 247; P y r a r d 1619 II: 156;
Colin 1663: 60; D a m p i e r 1699: 33,90). O r a n g Maluku danJawa k a d a n g - k a d a n g
d i s e b u t " p e n d e k " ( G a l v ii o 1544: 71; C r a e n 1606: 180,199), tapi s e b a l i k n y a orang
B r u n e i , M a k a s a r , P e g u , dan S i a m , dilaporkan " t i n g g i " ( F i t c h 1591: 154; v a n
N o o r t 1601: 2 0 2 - 2 0 3 ; v a n der H a g e n 1607: 82). M e s k i p u n t a k s i r a n - t a k s i r a n
b a n d i n g a n d e m i k i a n m e m b e r i k i t a p e t u n j u k , n a m u n data y a n g l e b i h k o n k r e t
h a n y a bisa d i p e r o l e h d e n g a n m e n e l i t i t u l a n g -b e l u l a n g peninggalan p a d a t e m p a t
t e m p a t y a n g s a a t n y a b is a diketahui d e n g a n berpedoman p a d a k e r a m i k - k e r a m i k
y a n g dikubur bersama o r a n g m e n i n g g a l . D i s u a t u pekuburan besar d a r i tahun
55