Page 43 - STAV broj 397

svijetu. Većina ovih istraživanja usmjerena bi li vjera ili različiti etnički (arapski, tur- (nejevrejski) Turci, Iranci i Arapi već su
je na arapski svijet. Naučnici su pokazali ski, berberski ili iranski) nacionalizmi bili bili izričito izuzeti od svake službene ra-
posebno zanimanje za saradnju nacista i najbolja osnova za strateški savez s musli- sne diskriminacije 1930-ih, nakon diplo-
jeruzalemskog muftije Amina al-Husayni- manskim svijetom. matskih intervencija iz vlada u Teheranu,
ja. Zanemarena, međutim, ostaje historija Iako spor nikada nije u potpunosti rije- Ankari i Kairu. I tokom rata Nijemci su
stvarnih susreta između njemačkih trupa šen, do zime 1941. zvaničnici su se sve više pokazali sličan pragmatizam kada su se su-
i običnih muslimana u ratnim zonama. oslanjali na islam u svojoj politici i propa- sreli s muslimanima s Balkana i turskim
gandi. Između kasne 1941. i kasne 1942. manjinama u Sovjetskom Savezu. Musli-
CARSKA NJEMAČKA Ministarstvo vanjskih poslova uspostavilo mane je, bilo je jasno svakom njemačkom
Njemački su se zvaničnici sve više ba- je islamski program koji je uključivao zapo- oficiru, od Sahare do Kavkaza, trebalo tre-
vili islamom od kraja devetnaestog stolje- šljavanje vjerskih ličnosti – poput jeruza- tirati kao saveznike.
ća. Carska Njemačka vladala je značajnim lemskog muftije ili manje poznatog imama
muslimanskim stanovništvom u svojim Alimjana Idrisa i osnivanje Islamskog cen- NACISTI NA KRIMU
kolonijama – u Togu, Kamerunu i njemač- tralnog instituta u Berlinu. Zavod je sveča- Muslimansko stanovništvo na Krimu
koj istočnoj Africi. Njemačke kolonijalne no otvoren 18. decembra 1942. Völkischer i Sjevernom Kavkazu suočilo se s centrali-
vlasti rutinski su nastojale upotrijebiti vje- Beobachter objavio je obećavajući naslov: ziranom državom još od carske aneksije (u
ru kao oruđe vladavine, priznavajući šeri- Ovaj bi rat mogao donijeti slobodu islamu! 18. i 19. stoljeću), a boljševičko preuzima-
jatske sudove, vakufe, medrese i vjerske Kako je rat odmicao i njemačke trupe nje pogoršalo je situaciju: pod Staljinom
praznike. Njemački zvaničnici vladali su ulazile u muslimanska područja na Bal- su muslimanska područja pretrpjela nevi-
preko islamskih posrednika, koji su zauz- kanu i u Sovjetskom Savezu, druge grane đene političke i vjerske progone. Islamska
vrat kolonijalnoj državi davali legitimitet. države slijedile su ovu politiku. Na kraju književnost bila je cenzurirana. Šerijatski
Štaviše, u Berlinu su islam smatrali su se uključili svi dijelovi režima – prvo zakon bio je zabranjen. Vakufska je imo-
mogućnošću u kontekstu “Wilhelmine Wehrmacht, zatim Ministarstvo za istok, vina rasparčana. Partijski kadrovi zauzeli
Weltpolitik”. To je postalo najočiglednije a na kraju i SS, koji je pred kraj rata pre- su džamije, ispisali sovjetske slogane na
tokom bliskoistočne turneje Wilhelma II uzeo sve muslimanske poslove. njihovim zidovima, izvjesili crvene zasta-
1898. godine, te u njegovom spektakular- Izrazi islam i musliman postali su pri- ve na njihovim minaretima i gonili svinje
nom govoru, održanom nakon posjeta Sa- marne birokratske kategorije u službenim kroz njihove svete dvorane. Ipak, islam je
lahudinovom mezaru u Damasku, u kojem njemačkim dokumentima, mapirajući sta- nastavio igrati ključnu ulogu u oblikova-
se proglasio “prijateljem” svjetskih “300 novništvo u ratnim zonama, bez obzira na nju društvenog i političkog života. Nakon
miliona muhamedanaca”. Naposljetku,
njemačko udvaranje islamu kulminiralo
je naporima Berlina da mobilizira musli-
mane tokom Prvog svjetskog rata – u le-
gendarnoj kampanji džihada.
Iako je kampanja za islamsku mobili-
zaciju tokom Prvog svjetskog rata propala,
islam je i dalje bio na dnevnom redu zva-
ničnika i političkih stručnjaka u međurat-
nom razdoblju. To se odražava u brojnim
islamskim dosjeima koji su prikupljeni u
njemačkom Ministarstvu vanjskih poslo-
va 1920-ih i 1930-ih, i – što je možda još
važnije – u širokom spektru članaka i knji-
ga o ulozi islama u svjetskim poslovima.
U političkim časopisima poput Zeits-
chrift für Geopolitik ili Zeitschrift für Politik
stručnjaci su strastveno raspravljali o ulo-
zi islama u svjetskoj politici. Postojao je i
niz knjiga o tom pitanju, a mnoge od ovih
studija o islamu čitane su u njemačkim mi- Wehrmacht u Mostaru
nistarstvima odgovornim za muslimanski
svijet tokom Drugog svjetskog rata. to koliko su pobožni bili ili koliko razli- invazije na Kavkaz i Krim njemačke vojne
S izbijanjem rata i angažmanom nje- čito poimanje islama imali. Njemačke ra- vlasti – u želji da pronađu lokalne saradni-
mačkih trupa u regijama naseljenim musli- sprave bile su vođene esencijalističkom ke za stabilizaciju pozadinskih područja –
manima, kreatori politike u Berlinu počeli idejom islama: na islam se gledalo kao na nisu propustile priliku da se predstave kao
su sistematski razmatrati stratešku ulogu izvor autoriteta i militantnosti. Prednost osloboditelji islama.
islama. Sistematsku instrumentalizaciju korištenja islama umjesto etnonacionalnih General Ewald von Kleist, zapovjednik
islama prvi put predložio je u memoran- kategorija bila je u tome što je Berlin mo- grupe armije A koja je okupirala Kavkaz,
dumu diplomat Eberhard von Stohrer, gao izbjeći pitanja nacionalne nezavisnosti. pozvao je svoje oficire da poštuju muslima-
Hitlerov bivši ambasador u Kairu. Kra- Štaviše, činilo se da je religija korisno po- ne i da budu svjesni panislamskih impli-
jem 1941. Stohrer je sugerirao da bi trebao litičko i propagandno oruđe za obraćanje kacija njihovih postupaka. “Između svih
postojati “opsežan islamski program” koji etnički, jezično i socijalno heterogenom njemačkih grupa armija, grupa armija A
bi uključivao izjavu o “općem stavu Trećeg stanovništvu. najdalje je odmakla. Stojimo na vratima
rajha prema islamu”. U početku se zvanič- U pogledu rasnih barijera, u Berli- islamskog svijeta. Ono što radimo i kako
nici iz Wilhelmstraße nisu slagali oko toga nu su pokazali izuzetan pragmatizam: se ponašamo ovdje će se širiti duboko u

STAV 14/10/2022 43