Page 75 - STAV broj 282

RIJEČ/TEKST I KOLOPLETI

KLASIČNIH ARAPSKIH ZNANOSTI

Munir Mujić, Susret arapske logike i ilm al-kalama u arapskoj retorici, Centar za napredne
studije, Sarajevo, “Kalam Research”, Dubai, 2017, 184 str.

usret arapske logike i ilm al-ka- ilm al-kalama i retorike, te ukazuje njiho- izraza u suha logička pravila, on je postao
lama u arapskoj retorici autora ve posljedice u modernom dobu ili našem trajno inspirativan do danas pa se i savre-
Munira Mujića višeslojna je i kontekstu, prateći intelektualne mijene mene stilističke i općenito lingvističke
Ssintetička studija koja nastoji od modernih klasika Amīna al-H’līja, studije najradije “služe” djelima iz ove
predstaviti preplet važnih disciplina u Šawqīja Ḍayfa, Rağa̕ ʻĪdaa do savreme- “logičko-kalamske” škole. Stoga Mujić
klasičnoj arapskoj misli poput retorike, nih autora poput Muḥammada Ibn ʻAlīja ukazuje na poziciju arapske retorike u
logike i ilm al-kalama. Studija je nastala al-Ṣāmila, Abda al-Raḥmāna al-ʻAskara i arapsko-islamskim naukama, te sačinjava
u okviru opsežnog naučnog projekta Isla- Yusufa Ibn ʻAbdullāha Ibn Muḥammada izvjesnu “rekonstrukciju diskursa arap-
mic Analytic Theology Initiative, koji vode al-ʻUlaywīja. ske retorike na način da se putem odgo-
prestižne institucije “Kalam Research & Mujić svoje stavove razvija na teme- varajućih analitičkih zahvata pokaže koji
Media” i “The John Templeton Founda- ljima ključnog intelektualnog prijepora, a su to koncepti i ideje u arapskoj retorici
tion”. S naših prostora u ovom projektu to je traganje za značenjem Riječi i Teksta preuzeti iz ilm al-kalama i arapske logike,
učestvovao je i uvaženi profesor Enes u kulturi koja svojim ishodištem uzima stavljajući pri tome naglasak na one ide-
Karić, te u sklopu tog istraživanja 2016. upravo Riječ i Tekst. Taj nikada završeni je i koncepte koji su prethodno postojali
godine objavio važno djelo pod naslovom proces ili stalna potraga nisu se odvijali is- i u ilm al-kalamu i u arapskoj retorici”.
Tradicionalna Bosna: islamske teološke, fi- ključivo u okviru jezikoslovnih disciplina Premda su na prvi pogled pozicije logi-
lozofske, i logičke studije. nego i u poljima islamskih nauka (tefsira, ke i ilm al-kalama divergentne, jer logika
Mujić je svoju studiju podijelio u če- hadisa, islamskog prava i ilm al-kalama), predstavlja strogu disciplinu, kao mjerilo
tiri dijela. Prva tri dijela sadrže po tri po- te u logici i retorici. U ovom su se kolo- ili (misaoni) alat, a ilm alkalam krasi otvo-
glavlja. U prvom dijelu autor predstavlja pletu klasičnih dijelile metode i pristupi, renost i dijalektičnost, Mujić detaljnom
arapsku retoriku, arapsku logiku i ilm a jedna vrsta saobraženja ili plodotvornog analizom i historijskim uvidima pokazuje
al-kalam, analizira njihov nastanak, razvoj susreta desila se u arapskoj retorici. Osim kako su se ove dvije discipline “pomiri-
i temeljne koncepte. Drugi dio knjige po- uvida, kako u opća mjesta, tako i u njihov le” u okrilju arapske retorike. Propituju-
svećen je složenom procesu “potrage za disciplinarni specifikum, autor posebnu ći karakteristike aš’arija i mu’tazila kao
jasnim značenjima”, u kojem je poseb- pažnju posvećuje “al-Sakākījevoj školi”, glavnih pravaca ilm al-kalama, autor po-
no osvijetljen odnos iskaza i stvarnosti kada se unutar arapske retorike snažno kazuje kako je arapska retorika postala
i pitanje stvorenosti Kurʼana, koncepti etablira logika. Iako je ovaj “prodor” lo- “prostorom za stupanje u plodotvorne
al-Taṣawwura (konceptualiziranja) i al- gike u arapsku retoriku snažno ospora- sinteze gramatike, arapske retorike, ilm
taṣdīqa (potvrđivanje) ili odnos stvarno- van zbog preinake duha arapskog jezičkog al-kalama i logike”. Najznačajnija odlika
sti, znanja i vjerovanja, kao i komplek- tog “slobodnog” intelektualnog prostora
sno pitanje prvotnog utemeljenja jezika i bila je njegova tolerantnost koju Mujić
poimanja Božijih svojstava, te, konačno, dokazuje tumačeći djela al-Ğurğānīja,
modeli prikladnog predstavljanja onoga koji je bio aš’arija, al-Sakkākīja, mu’tazi-
što je izvan čulne percepcije. Treći dio lije, i al-Taftāzānīja, koji je bio maturidija.
knjige markiran je diskursom stilistike Studija Susret arapske logike i ilm al-kala-
i/ili retorike pa u njemu dominiraju pi- ma u arapskoj retorici nudi izvanredan uvid
tanja granica tumačenja, ishodišne tač- u važne discipline klasične arapsko-islam-
ke značenja, mehanizama metaforiza- ske kulture, ukazuje na njihova prožimanja
cije, poređenja, metonimije i alegorije. te ih povijesno kontekstualizira. Mujićev
Posljednje poglavlje ovog dijela tako je u teorijski pristup mnogostruko je zanimljiv
potpunosti posvećeno semantičkim figu- jer istražuje “treća mjesta” na ustalasa-
rama poput zegume, simulacije, hiperbo- lom podiju klasičnog arapsko-islamskog
le i drugih, odnosno na koji su se način mišljenja, posebno u kontekstu teoloških
debate iz ilm al-kalama prelile u retorička rasprava, pri čemu se naglašavaju naučna
predstavljanja. Posljednji dio čini samo polja koja su izmicala pritiscima i ogra-
jedno poglavlje u kojem se propituje (neo) ničenjima ideološkog i pozitivističkog, te
tradicionalistički revizionizam u arapskoj istovremeno promicala vrijednosti plural-
retorici, odnosno način kako su, prema nosti, plodonosne otvorenosti i međusob-
Mujiću, “konzervativni redukcionisti nog prožimanja. Zato ova knjiga svakako
sebi prisvojili ekskluzivitet u smislu da predstavlja vrijedan doprinos proučava-
samo oni na valjan način i u duhu tradi- nju arapske retorike i dijalektičke mu-
cije razumijevaju vjerovanje”. Ovo nam slimanske teologije, odnosno klasične
poglavlje aktualizira klasične prijepore iz arapsko-islamske kulture općenito. n

STAV 30/7/2020 75