Page 73 - STAV broj 282

identitet osvijetli, pri čemu se može sa sigurnošću zaključiti
samo da se radilo o kadiji, nearapu i Ḫafāğījevom savremeniku. KRATKA BIOGRAFIJA
Uvodni dio sadrži lepezu informacija o mjestu i funkciji tek-
sta, nauke i književnosti u osmanskom društvu u XVII stoljeću,
kao i povijesnom ozračju al-Ḫafāğījevog djelovanja. Međutim, Munir Mujić (r. 1970) profesor je na Odsjeku za orijentalnu filo-
vrhunac toka višeznačnog (kon)tekstualnog kolorita ostvaren logiju Filozofskog fakulteta u Sarajevu. Područje njegovog aka-
je u centralnom poglavlju studije u kojem Mujić detaljno pro- demskog interesiranja jeste arapska književnost, klasična kultura,
pituje “strategije Komentara al-Maqāme al-R’miyye”, kako je i arapska stilistika i arapski rukopisi. Jedan je od osnivača Bosan-
poglavlje naslovljeno. skog filološkog društva i urednik Časopisa za jezik i književnost
Nepoznati autor, naime, već prvim rečenicama ispoljava neku Pismo. Godine 2016. bio je član žirija Međunarodne nagrade za
vrstu otvorene “agresije” na osnovni tekst (matn) koji želi razma- arapski roman. Autor je šest naučnih monografija, arapsko-bo-
trati ili tumačiti (šarh) označavajući al-Ḫafāğījevo djelo al-maqālom, sanskog rječnika klasičnih arapskih termina te niza naučnih čla-
nekom vrstom teološkog ili političkog traktata, a ne al-maqāmom naka i prijevoda s arapskog jezika.
ili književnim žanrom, kako jasno stoji u izvorniku.
Ovaj se otvoreni atak nastavlja nizom drugih postupaka u poraženom i dodatno optužuje već krivog, kazuje iz perspektive
kojem se jasno preobličava forma i značenje izvornika, pa se tako vlasti (kadija), te pritom konstruira komentar kao superioran
tendenciozno mijenja i opisni naslov al-Ḫafāğījeve Maqāme, te diskurs moći. Tako postaje jasna njegova strategija da promi-
se, kako Mujić uvjerljivo pokazuje, vrši specifičan proces “pre- jeni naslov i žanrom izvorni tekst iz književnosti (al-maqāma)
registracije smisla” i intencije izvornog teksta. Nakon “formal- premjesti u “škakljivu” sferu teologije i politike (al-maqāla), da
nog” preinačenja izvornika, nepoznati se autor obrušio na nje- opisni tekst preregistrira iz sfere “korenja” u polje “pokude”,
govog autora označavajući ga lažovom koji “govori koještarije” namjerno pogrešno prepiše fraze, te upiše nelagodna mjesta,
i uzrokuje probleme, a sebi pripisuje vrednote istinoljubivosti, odnosno imena u izvornik i tako redom. Nepoznati komenta-
dobrote i znanja. Nakon što je napravio etički i epistemološki tor toliko je nadmoćan i u tolikoj mjeri nadređuje metatekst
rez između sebe i al-Ḫafāğīja, nepoznati autor svog “nečastivog” prototekstu da, kako to sjajno poentira Mujić, “komentator
oponenta opisuje nizom uvreda koje nas podsjećaju na zlatna praktično gradi tekst koji je semantički neovisan o podtekstu,
vremena arapske satire i prvake utuka (naqā’id). Osim što je al- odnosno tekstu osnovnog djela. On mu služi samo kao poticaj,
Ḫafāğīja označio kao provincijsku ništariju, seljaka i štetočinu, prilika da može iznijeti svoje mišljenje, odnosno mišljenje koje
nepoznatom je autoru naročito važno bilo da omalovaži njegovo očekuju “statični pragmatici kojima se obraća”.
znanje, te da ga moralno diskreditira i optuži za krivovjerje. Skoro sve u i oko Komentara al-Maqāmeal-R’mīyye prožeto
Nakon izmjene naslova izvornika i opsežne diskreditacije je pojmom moći: izvorno je djelo posljedica gubitka moći, tj.
njegovog autora, nepoznati se komentator posvetio tekstualnoj pozicije, a komentar nepoznatog autora želja da se utvrdi ista ta
inkviziciji, odnosno “iznuđivanju” dokaza za svoje tvrdnje. I u moć, a u pozadini te dinamike možemo pratiti povijest i funkciju
tom je procesu njegova strategija nepromijenjena, on poseže za ideološkog diktata u starim rukopisima, pri čemu al-Ḫafāğīje-
lažnim dedukcijama, izmišljanjem i uvođenjem dijelova koji ne va kritika društva dolazi kao simptom frustracije, a destrukcija
postoje u izvorniku, komentiranjem nečega što nema, dodava- njegovog teksta od strane nepoznatog autora kao dokaz univer-
njem sumnjivih i višeznačnih likova poput hazreti Husejna, te zalnog pravila o kadiji (komentatoru) koji tuži (komentira) i
mijenja riječ i fraze u tekstu, čime uzrokuje goleme promjene ujedno sudi (upisuje). Ovaj fenomen manipulativnih ideologema
značenja al-Ḫafāğījevog djela. u tekstu po svojoj se diskurzivnoj strategiji ulančava do danas,
Sve je navedeno nepoznati autor koristio kako bi uspostavio kada je on sveprisutan, a kao ogledni i uporedni tekst nudimo
čvrstu (ideološku) strukturu na kojoj će kao krunu instalirati posljednji roman velikog Umberta Eca Nulti broj. Munir Mujić
esenciju svog komentara, što Mujić predstavlja u dijelu nas- u tom je smislu izvanredno poentirao s naslovom svoje studije.
lovljenom kao Kontekstualna asumpcija – komentarisanje teksta u Mnogostrukost Mujićevog doprinosa, osim izbora “škaklji-
“kontroliranim uvjetima”, u kojem se analizira instrumentalizaci- ve” teme i nepoznatog autora, svakako je u hvatanju ukoštac
ja uobičajenog tekstualnog komentara, propituju zluradi načini s izvornim tekstovima kako al-Ḫafāğījeve al-Maqāme, tako i
poopćavanja i konkretizacije izvornog teksta, prati tumačenje njenog Komentara. Taj se poduhvat može razaznati u minuci-
očitog ili komentar podrazumijevanog te, konačno, uspostavlja oznoj filološkoj obradi ovih tekstova, pri čemu je Mujić kroz
cenzura u recepciji i shvatanju izvornika. Nadasve, nepoznati otkrivanje obilja intertekstualnih referenci i intertekstualnih
je komentator na kraju, kako Mujić kaže, sačinio “završnu sce- signala koja on pronalazi u klasičnim izvorima na koje se po-
nu” ili epilog presude izgrađene u pseudokomentaru, a u ko- ziva ili samo aludira. Autor ove studije bio je toliko temeljit da
joj se šejhul-islamu postavljaju pitanja koja dodatno pokazuju je istražio vlastita imena, mjesta, događaje, književne termine i
al-Ḫafāğījevu “krivicu”. druge pojedinosti koje se spominju u rukopisu. Nadasve, Mu-
Mujićeva analiza jednog specifičnog rukopisa iz sredine jić je pažljivim filološkim objašnjenjima omogućio da čitamo i
XVII stoljeća donosi “uobičajenu” ljepotu mogućnosti komu- razumijevamo zakučaste tekstove (Komentara i al-Maqāme), te
nikacije s klasičnim žanrovima, a preko njih i s davno minulim akademski pouzdano utvrdio njihov mikro i makrohistorijski
vremenima i kulturalnim ozračjem. Dodatna vrijednost, pri- kontekst. Veliki broj Mujićevih zaključaka i otkrića nalazi se u
tom, nastala ogromnim trudom i znanjem autora studije Moć i podnožnim napomenama, što ovu istraživačku novinu na prvi
granice komentara jeste otkrivanje slojeva ideološkog ili politič- pogled stavlja u određeni tekstualni zapećak. (Slično je i s Muji-
kog unutar jednog takvog teksta. Upravo je pojam moći domi- ćevom studijom Arapska stilistika u djelu Hasana Kafije Pruščaka
nantan i višeznačan ne samo u Mujićevoj knjizi nego i u njego- iz 2007. godine.) Međutim, kada se u dijelovima studije u koji-
vim pretekstima, komentaru i izvorniku. Naime, al-Ḫafāğī piše ma je ponuđen prijevod Komentara susretne boldirani izvorni
al-Maqāmu kao kritiku moći tadašnje osmanske uprave, prem- tekst al-Maqāme, jasno odvojeni tekst Komentara i u fusnotama
da je njegova pomalo apokaliptična slika neupitno uzrokovana Mujićeva detaljna obrazloženja i komentari, pred čitaocem se
neuspjehom da napreduje u hijerarhijskoj ljestvici vlasti koju ukaže izvanredna tekstualna trijada ili diskurzivna polifonija
kritizira. S druge strane, njegov suparnik piše post festum, na- koja predstavlja naročit intelektualni i estetski užitak. I to je
kon al-Ḫafāğījeve marginalizacije i u svemu je nadmoćan, piše o još jedan dokaz neprestane moći teksta. n

STAV 30/7/2020 73