Page 69 - STAV broj 282

Baščaršijska džamija predstavljala je u vrijeme svoje gradnje avangardno djelo čije su
stilističke odlike nagovještavale pojavu klasičnog stila te je i nulta tačka za razumijevanje
razvoja jednoprostornih kupolnih džamija u Bosni i Hercegovini

Piše: Kenan ŠURKOVIĆ

aščaršijska džamija jedna je od sedam bila neophodna, a ona je urađena nedavno, njega ipak treba posmatrati kao preobrazbu
sačuvanih kupolnih džamija u Sara- u čemu je učestvovala Generalna direkcija osmanskog osjećaja za lijepo, a nesumnjivo
jevu. Po starini, treća je u nizu. Izgra- vakufa Republike Turske. je da se sve to odrazilo i na Bosnu, čemu svje-
Bđena je 1528. godine, poslije džami- doči i slikarski sloj u Baščaršijskoj džamiji.
je Mustafa-bega Skenderpašića – Skenderije ZIDNO SLIKARSTVO
(1518) i Čekrekči Muslihudinove džamije Obnova Baščaršijske džamije otkrila je ARHITEKTONSKA VRIJEDNOST
(1526). Njen je puni naziv Džamija Havadže više slikarskih slojeva koji su bili prekreče- BAŠČARŠIJSKE DŽAMIJE
Duraka. O samom osnivaču ne znamo gotovo ni. Najznačajniji su ostaci sloja iz sredine Baščaršijska džamija dugo je bila zapo-
ništa osim da je bio očigledno dovoljno bogat 18. stoljeća, kada je ova džamija zajedno s stavljena u nauci. I onaj mali broj knjiga
da finansira jedno takvo zdanje. Građena Ferhadijom i Gazi Husrev-begovom bila po- i tekstova o osmanskoj arhitekturi koji su
je u vrijeme Gazi Husrev-bega i početka novo oslikana, što otkrivamo iz historijskih objavljivani u Jugoslaviji fokusirao se isklju-
ekonomske i infrastrukturne ekspanzije zapisa. U to je vrijeme izgrađen i današnji čivo na nekoliko poznatijih džamija u našoj
grada, kada je Sarajevo polahko poprimalo veliki drveni mahvil sa stubovima koji je zemlji. Ovo zapostavljanje primjetno je i da-
obrise značajnog regionalnog centra. Njen je zamijenio raniji kameni, a koji se nalazio s nas, pa nemamo niti jednu ozbiljniju studiju
položaj veoma interesantan s obzirom na to desne strane od ulaza u džamiju. Ispod dosa- o ovom objektu. Nikad nije, naprimjer, do-
da se nalazi u srcu Baščaršije, u neposrednoj dašnjeg zelenog bojenog nanosa na mahvilu nesen neki generalni stav o vrijednosti njene
blizini zanatskih radnji i kazandžijske ulice, su otkriveni i najbolje sačuvani dijelovi sli- arhitekture ili o stilističkoj profilaciji, niti je
koja je i u vrijeme gradnje džamije bila na karija iz 18. stoljeća. nešto napisano o njenom historijskom zna-
istom mjestu. To okruženje nekad je bilo još Ovo je bez sumnje veoma značajno ot- čaju. Tako se Baščaršijska džamija, zajedno s
intenzivnije, a na starim fotografijama iz 19. kriće koje pokazuje s kakvim su se motivima Čekrekčijinom i Buzadži hadži Hasanovom,
stoljeća možemo otkriti da su zanatlije svoje oslikavale i ostale sarajevske džamije iz tog našla na margini naučnog izučavanja kada
dućane imale i ispred same džamije, gdje se vremena, a čiji nam ostaci nisu sačuvani. Ri- je Sarajevo u pitanju.
danas nalazi otvoren prostor trga. Rijetko je ječ je o stiliziranim cvjetnim motivima izra- Najlakše bi bilo reći da Baščaršijska dža-
koja džamija bila tako okružena trgovinama, žajnih boja. Realističan manir oslikavanja u mija pripada klasičnom stilu, međutim, kla-
pa se može pretpostaviti da je dobar dio rad- to vrijeme je bio raširen diljem Osmanskog sični stil u vrijeme gradnje ovog objekta još
ne čaršije upravo u njoj obavljao molitvu. carstva i zamijenio je raniji apstraktniji pri- nije postojao. Određenu zbunjenost, kada je
stup ustoličen u rumi-ornamentici. u pitanju stilističko određivanje, može iza-
JEDAN OD SIMBOLA BAŠČARŠIJE Oslikavanje Baščaršijske džamije sredi- zvati i godina njene izgradnje. Prve tri dece-
Riječ je o jednoprostornoj kupolnoj dža- nom 18. stoljeća bilo je refleksija novog zao- nije 16. stoljeća smatraju se prijelaznim peri-
miji dimenzija 11,5 × 11,7 metara. Munara kreta u osmanskoj dekorativnoj umjetnosti. odom u osmanskoj arhitekturi, pri čemu su
se nalazi na desnoj strani objekta i visoka je Takozvani period tulipana iz vremena sultana neke džamije, s jedne strane, u svojoj osnovi
34,7 metara (veoma je lijepo ukrašena kame- Ahmeda III, s početka 18. stoljeća, utjecao zadržavale odlike ranocarigradskog stila, a s
nim reljefima). Na frontalnom dijelu uzdiže je na kompletnu kulturu življenja onog vre- druge pokazivale tendenciju prema novom
se trijem s tri manje kupole. U unutrašnjo- mena, naročito bogatog stanovništva, a svoje tretiranju forme. Upravo tim težnjama i tom
sti se nalazi kameni minber i veoma dobro jako uporište našao je u umjetnosti i arhitek- prijelaznom periodu pripada Baščaršijska
izveden mihrab s nekoliko redova stalak- turi. Iako neki historičari na period tulipa- džamija, a njena godina izgradnje – 1528.
titskog ukrasa, dok se duž čitave sjeveroza- na gledaju kao na otvaranje prema Evropi, – daje za pravo da je ne posmatramo kao
padne strane zida nalazi mahvil koji svojim
dimenzijama zauzima dobar dio unutrašnjo-
sti. Preko mahvila se ulazi i u munaru. Me-
đutim, džamija je u prošlosti bila oštećena,
pogotovo poslije požara iz 1697. godine. Ra-
zaranje Sarajeva od Eugena Savojskog ima-
lo je za posljedicu da su skoro sve kupolne
džamije imale određen stepen devastacije.
Tako znamo da je u tom napadu oštećen tri-
jem Begove džamije (izvaljen jedan stub iz
ležišta), a trijemovi su nastradali i kod Ca-
reve, Čekrekčijine i Buzadži hadži Hasano-
ve džamije. U tom napadu, a uslijed poža-
ra, urušena je kupola Baščaršijske džamije,
koja je obnovljena vjerovatno veoma brzo,
već u narednim godinama. Od tog vremena
pa do danas džamija je više-manje zadržala
svoj originalan izgled. Ipak, restauracija je

STAV 30/7/2020 69