Page 47 - STAV broj 363

Piše: Nedim HASIĆ

“Samo su Bošnjaci imali dva paralel- ostaci. Njihovi mezari i danas se nalaze u koji se u historiji srednjoevropskih naroda
na kulturno-prosvjetna društva, što treba haremu Ali-pašine džamije. obično nazivaju “kulturnim” ili “nacional-
posmatrati kao posljedicu naglašene vjer- nim preporodom”.
sko-nacionalne izdiferenciranosti stanov- KULTURNI I NACIONALNI PREPOROD Ovaj preporod, nastavlja Imamović,
ništva u Bosni i Hercegovini. Političko-na- U Historiji Bošnjaka Imamović detaljno započinje krajem osamdesetih i devede-
cionalna polarizacija bošnjačkog korpusa, piše, između ostalog, i o okolnostima u kojima setih godina prošlog stoljeća s djelatnošću
naročito između dvaju svjetskih ratova, je osnovan “Gajret”. Kaže kako je, nasuprot Mehmed-bega Kapetanovića Ljubušaka
ogledala se u podvojenosti na kulturnom tadašnjoj Muslimanskoj narodnoj organiza- i lista Bošnjak. Već u svojoj prvoj zbirci
polju kroz paralelno egzistiranje dvaju boš- ciji, u društvu postojala prilično heterogena bošnjačke narodne književnosti, pod na-
njačkih društava s gotovo identičnim kul- grupa “naprednih Muslimana”. Imamović slovom Narodno blago, objavljenoj 1887,
turno-prosvjetnim programom, ali s različi- objašnjava da je to bio pokret koji se među Kapetanović naglašava ideju o slavenskoj
tim političko-nacionalnim orijentacijama.” Bošnjacima javio krajem 19. i početkom 20. etničkoj pripadnosti Bošnjaka, uz njiho-
Tako piše Mustafa Imamović u svojoj knjizi stoljeća, koji se jasno razvijao u dva zasebna vo strogo odvajanje od Turaka-Osmanli-
Historija Bošnjaka, podsjećajući kako je po- pravca, svaki sa svojim sličnim, ali i poseb- ja. Nakon Narodnog blaga, Kapetanović je
znato da je “Gajret” osnovan tačno prije 119 nim ciljevima. Na jednoj strani jeste pokret 1896. izdao Istočno blago, zbirku orijental-
godina, u svojoj političkoj orijentaciji bio za vakufsko–mearifsku autonomiju, koji je ne književnosti, u kojoj ističe drugu bit-
je naklonjen srpskoj politici, dok je drugo izraz širokog narodnog nezadovoljstva au- nu odliku Bošnjaka, njihovu pripadnost
društvo “Narodna uzdanica” dobilo epitet strougarskom upravom, dok je drugi pokret islamskoj civilizaciji. Time je u suštini
udruženja koje je u političkom smislu bilo “čisto kulturne prirode”. nastala ideološka koncepcija bošnjačkog
prohrvatski orijentirano. Njegovi nosioci 1900. pokrenuli su prvi kulturnog preporoda.
U rubrikama o važnim događajima koji bošnjački književni list Behar, osnovali “Gaj- Nosioci ovih djelatnosti nazivaju sami
su se desili određenog datuma, 20. februar ret”, sportsko društvo “El-Kamer”, Boš- sebe “naprednim Muslimanima”, ali ne pred-
1903. godine označen je kao iznimno važan njački klub, više čitaonica i trezvenjačkih stavljaju homogenu grupu. Tu se nalazi nešto
datum jer je sarajevsko osnivanje “Gajreta”, društava, Islamsku dioničarsku štampariju, uglednijih režimski orijentiranih građana,
nakon pokretanja prvog porodičnog musli- list Ogledalo, prvu muslimansku zemljorad- među kojima se posebno izdvajaju grado-
manskog lista Behar, bio iznimno važan ko- ničku zadrugu u selu Šijama kod Maglaja... načelnik Sarajeva Esad-efendija Kulović i
rak u kulturnom i prosvjetnom životu mu- Jednom riječju, oni su obavili niz poslova tešanjski veletrgovac i bankar Adem-aga
slimana Bosne i Hercegovine. Predsjednik
društva bio je Safvet-beg Bašagić sve do 1907,
kada “Gajret” preuzimaju pristalice Musli-
manske narodne organizacije. “Gajret” 1919.
godine osniva i konvikte (ustanove u kojoj
đaci imaju stan i hranu) za srednjoškolce u
Sarajevu, Mostaru, Tuzli, Banjoj Luci, Bi-
haću i Foči. Pokrenuo je svoju biblioteku,
kasnije i banku.
Ipak, “srpski orijentisani Muslimani
za cijelo vrijeme stare Jugoslavije držali su
pozicije u muslimanskom društvu ‘Gajret’
koje je na početku šestojanuarske diktatu-
re na poticaj iz Beograda prozvano ‘srp- Mešić, zatim nekoliko nezavisnih intelek-
sko-muslimanskim društvom’, a još prije tualaca, od kojih je najistaknutiji Safvet-beg
toga (1923.) prestolonasljednik (kasnije kralj) Bašagić, te na kraju jedan broj državnih či-
Petar stavljen za pokrovitelja”, konstatira novnika, među kojima su najaktivniji Osman
Muhamed Hadžijahić. Da je društvo s pra- Nuri Hadžić i Edhem Mulabdić.
vom bilo na takvom glasu, pokazuje samo
jedan detalj. Naime, tih godina jačaju ide- OSNIVANJE “GAJRETA”
je o ujedinjenju južnoslavenskih naroda, a Drugo značajno ostvarenje “naprednih
među pobornicima prevladava stav da do Muslimana” jeste osnivanje društva “Gajret”
njega treba doći pod srpskom kraljevskom 20. februara 1903. godine. U ovoj akciji sami
dinastijom. Avdo Sumbul, urednik i sekre- “napredni Muslimani” bili su podijeljeni pa
tar “Gajreta”, i Behdžet Mutevelić, važan je jedan dio, uglavnom državnih činovnika,
član tog društva, bili su vatreni zagovornici nastojao po nalogu Zemaljske vlade onemo-
takvih ideja. Austrougarske vlasti za to su gućiti osnivanje društva. Inicijativu za osni-
znale pa su nakon sarajevskog atentata po- vanje “Gajreta” dao je Safvet-beg Bašagić, koji
hapšeni svi saučesnici u njemu, ali i oni za je izabran i za njegovog prvog predsjednika.
koje se znalo ili sumnjalo da su pobornici Samo ime društvu “Gajret” (nastojanje, po-
takvog čina i ideja o ujedinjenju, Sumbul moć) dao je navodno Riza-beg Kapetanović.
i Mutevelić poslani su na robiju u rumun- U osnivanju i radu “Gajreta” učestvovale
ski Arad. Umrli su 1915. godine. Prilikom su i mnoge pristalice autonomnog pokreta,
proslave 25-godišnjice rada “Gajreta” 1928. mada njegovo vodstvo nije pružilo formal-
godine u Sarajevo su im preneseni posmrtni nu podršku društvu.

STAV 18/2/2022 47