Page 49 - STAV broj 363

NA METI BEOGRADSKOG REŽIMA aludirajući na činjenicu da je taj odbor “na- primilo bez entuzijazma i provelo je uz dosta
Sve do Prvoga svjetskog rata, piše Husni- metnut” od vladajućeg režima u Beogradu, oklijevanja tek koncem jula 1941. godine.
ja Kamberović u svom istraživanju histori- koji je preko “Gajreta” nastojao realizirati Stvarno ujedinjenje dva društva i stvaranje
je “Preporoda”, “Gajret” je odolijevao svim svoje nacionalno-političke ciljeve. “Preporoda” izvršeno je tek nakon rata, ali
neslaganjima njegovih članova, ali je 1914, Zbog političke zloupotrebe “Gajreta”, a pod bitno drukčijim društvenim i politič-
zbog atentata u Sarajevu na Franza Ferdi- bez mogućnosti znatnijega utjecaja na nje- kim okolnostima.
nanda, “Gajret”, koji je kod Vlade imao govu orijentaciju, rukovodstvo Jugoslaven-
status prosrpski orijentiranog društva, bio ske muslimanske organizacije je 1922/1923. GAŠENJE DRUŠTAVA
likvidiran. Vlada je zabranila rad dotadaš- odlučilo osnovati novo kulturno-prosvjetno U proljeće 1945. Glavni odbor Muslima-
njeg Glavnog odbora Gajreta, a svu njegovu društvo pod nazivom “Narodna uzdanica”. na BiH dao je inicijativu za osnivanje jednog
imovinu je stavila pod upravu Vakufsko-me- Bilo je to prvo društvo Bošnjaka koje je ima- kulturno-prosvjetnog društva u okviru ko-
arifskog sabora. Nije, međutim, prestalo sti- lo domaći, a ne arapski naziv. Osnovni cilj je jeg bi se objedinile sve intelektualne snage
pendiranje studenata i đaka. Poslije stvara- bio da se institucionalno parira “Gajretu” i pa je u Sarajevu 13. septembra 1945. održa-
nja zajedničke jugoslavenske države 1918. da se neutralizira njegov utjecaj među Boš- na osnivačka skupština novog, jedinstvenog
godine politiziranje rada “Gajreta” i dalje njacima. Rukovodstvo JMO je isticalo kako Kulturnog društva Muslimana “Preporod”.
se nastavilo. Naredbom Policijske uprave u je “Gajret” prestao biti kulturno-prosvjetno Dan kasnije, 14. septembra 1945, “Gajret” i
Sarajevu pozvano je rukovodstvo “Gajreta” društvo nego se pretvorio u “političku frakci- “Narodna uzdanica” zasebno su održali svoje
da obnovi rad društva, pa je početkom 1919. ju” čije je djelovanje postalo “sredstvom na- posljednje skupštine na kojima je donijeta od-
to rukovodstvo preuzelo društvenu imovinu silnog srbiziranja muslimanskog podmlatka”, luka o pristupanju novoformiranom društvu
od Vakufsko-mearifskoga sabora i započelo što “unosi razdor u muslimanske redove”. “Preporod”. Husnija Kamberović podsjeća
s organiziranjem društva ne terenu. Tokom 1923. izrađena su pravila novog kako je za prvog predsjednika “Preporoda”
Sukobi različitih političkih struja među društva, međutim, oštro je reagirala beograd- izabran Zaim Šarac, advokat iz Sarajeva. Po-
Bošnjacima jasno su se ispoljavali u poku- ska štampa koja je novo društvo proglasila što je ubrzo izabran za saveznog ministra tr-
šajima ovladavanja ovim društvom. Za- “defetističkim” i neprijateljski raspolože- govine i snabdijevanja, morao je odseliti u
hvaljujući snažnoj podršci režima, ubrzo nim “prema Srbiji i celokupnom srpstvu”, Beograd, te je 12. marta 1946. podnio ostavku,
su prevagu u “Gajretu” preuzeli pripadnici zbog čega je Ministarstvo unutrašnjih dela a na njegovo mjesto je izabran Derviš Tafro,
mlađe generacije muslimanske inteligenci- zabranilo održavanje osnivačke skupštine dotadašnji drugi potpredsjednik.
je, prosrpski orijentirane i politički okuplje- “Narodne uzdanice”, koja je bila zakazana Nakon formiranja 1945. godine “ova
ne oko stvarno bezutjecajne Jugoslavenske za 1. februar 1924. godine. Na kraju je, ipak, tradicionalna društva razbijala su pozicije
muslimanske demokracije, dok su pristalice poslije gotovo godinu dana političkih zapleta reakcije, afirmirala su liniju naše kulturne
politički utjecajne, ali opoziciono orijentira- i polemika u oktobru 1924. u prostorijama politike i rješavanja nacionalnog pitanja kod
ne Jugoslavenske muslimanske organizacije Jugoslavenskog muslimanskog kluba, biv- onih slojeva građanstva koji su bili pod šovi-
ostale izvan utjecaja na rad društva. Tako se šoj kiraethani (čitaonici) na Bendbaši, na nističkim uticajem”. Nakon što se komuni-
“Gajret” našao “na udaru” politike vladaju- istom mjestu gdje je 1903. formiran “Gaj- stička vlast uvjerila da je taj zadatak izvršen,
ćeg velikosrpskog režima. ret”, održana osnivačka skupština “Narod- krenula je u brzu likvidaciju društava, ali na
Vodeći faktori Kraljevine Srba, Hrvata i ne uzdanice”. način da pokaže kako se ta društva samouki-
Slovenaca, odnosno Jugoslavije, smatrali su Kamberović pojašnjava kako su se 1925. daju zbog toga što su se “iznutra” istrošila.
“Gajret” vrlo pogodnim instrumentom “na- javile prve ideje o spajanju “Gajreta” i “Na- Kamberović donosi detalje o tome kako
cionaliziranja” muslimana, posebno školske rodne uzdanice” i objedinjavanju njihovog je sve izvedeno. Na plenarnoj sjednici Glav-
i studentske omladine, u pravcu srpske veli- rada. Slične ideje o objedinjavanju rada oba nog odbora “Preporoda” 23. marta 1949.
kodržavne politike, piše Kamberović. Sukob društva pojavile su se i pred Drugi svjetski prihvaćena je preporuka Međudruštvenog
s jakom Jugoslavenskom muslimanskom rat, ali je izbijanje rata prekinulo sve disku- odbora (koji je koordinirao rad “Preporo-
organizacijom znatno je štetio radu “Gaj- sije o objedinjavanju ovih društava. Vlasti da”, “Napretka” i “Prosvjete”) da se ukinu
reta”, koji je uz podršku vladajućeg režima Nezavisne Države Hrvatske zabranile su nacionalna kulturna društva. U odluci o
ipak nastavio raditi. Na terenu je dolazilo rad “Gajreta” i naredile “Narodnoj uzdani- likvidaciji konstatirano je kako je djelova-
do dezorijentacije, krupnih podjela koje su ci” da preuzme njegovu imovinu i njegove nje “Preporoda” na terenu prestalo, budući
se ispoljavale i u tome da je jedan dio lokal- stipendiste. Suprotno očekivanjima vlasti, da su se “nekoje organizacije ovog društva
nih odbora odbijao sarađivati s Glavnim rukovodstvo “Narodne uzdanice” je ovu fuzionisale sa organizacijama ‘Prosvjete’ i
odborom, koji su nazivali “namet-odbor”, odluku o preuzimanju “Gajretove” imovine ‘Napretka’ stvorivši jedinstveno kulturno
prosvjetno društvo, nekoje su već duže vre-
mena prekinule svaki rad a njihovi aktivisti
prenijeli svoju aktivnost u druge masovne
organizacije ili mjesna kulturno prosvjet-
na društva, a nekoje su se uključile u Savez
kulturno prosvjetnih društava”.
Odluka Glavnog odbora od 28. marta
1949. godine o likvidaciji “Preporoda” po-
tvrđena je rješenjem Ministarstva unutraš-
njih poslova NR BiH od 10. novembra 1949.
godine, čime je zvanično prestao rad “Pre-
poroda” i drugih nacionalnih društava. Sva
njihova imovina prešla je u vlasništvo no-
voformiranoga Saveza kulturno-prosvjetnih
društava Bosne i Hercegovine. Svoj će rad
“Preporod” obnoviti tek 1990. godine. n

STAV 18/2/2022 49