Page 79 - STAV broj 237

KULTURA

Serijal kritika kultnih bosanskohercegovačkih filmova (7) partizanske eskadrile i sa svojim sabor- PARTIZANI SU OBORILI SAMO JEDAN
cima – inženjerom Vukom (Velimir Bata
Živojinović), iskusnim pilotom Žaretom NJEMAČKI AVION, SRUŠIO GA
(Ljubiša Samardžić), majorom Draganom
“PARTIZANSKA ESKADRILA” (Bekim Fehmiu) kao komandirom parti- JE SULEJMAN SELIMBEGOVIĆ
zanske avijacije i partizankom Jelenom
(Zlata Petković) – suprotstavlja se Trećem
rajhu, u jeku Drugog svjetskog rata, kada Filmska umjetnost i književnost pokatkad namjerno učine da nismo kadri odrediti razliku iz-
među fikcije i onoga što se stvarno dogodilo. Nerijetko, podsvjesno ili svjesno, svejedno je,
je njemačko vazduhoplovstvo apsolutno pasuse iz beletristike ili scene iz filmova doživljavamo kao neupitne historijske činjenice, kao
vladalo evropskim nebom. Film otvara- nešto što se zbilo – ili, pak, kao nešto što se bez sumnje moglo desiti. Međutim, nerijetko ne
Partizanska eskadrila, 1979. godina, ratni / avantura / ju borbeni avioni u daljini plavog neba s samo da pritom nismo blizu istini već smo pokatkad potpuno zalutali te ono što se nikako nije
drama; režija: Hajrudin Šiba Krvavac; scenarij: Đorđe telopom “Jugoslavija, maj 1942. godine”. dogodilo doživljavamo kao neupitnost. U partizanskim filmovima i socrealističkoj literaturi nje-
mački vojnici padaju kao snoplje. Nikoletina Bursać, Joja s Kozare, Valter, Kosta, Dalmatinac,
Piše: Mirza SKENDERAGIĆ Let aviona koji izbacuju bombe režiser
Lebović i Miljenko Smoje; igraju: Bekim Fehmiu, Velimir kombinira s bijegom konja, odnosno od- Tigar, Prle, Tihi..., odnosno Bata Živojinović, Ljubiša Samardžić, Boris Dvornik, Dragan Niko-
lić, Voja Brajović... ubijaju ih s lahkoćom na kojoj im mogu pozavidjeti Stalone i Schwarzeneg-
branom partizanskih snaga na tlu, ali i
Bata Živojinović, Ljubiša Samardžić, Radoš Bajić, Zlata prezentira svu nadmoć avijacije nad pje- ger. Ali, ako zavirimo u stvarne podatke, među historijske činjenice, saznat ćemo, naprimjer,
da beogradski ilegalci nisu ubili nijednog njemačkog vojnika tokom okupacije glavnog grada
ra Dragana, koji se s komandantom, kojeg
artizanski film označava filmski Petković, Ljuba Tadić, Radko Polič... šadijom. Uskoro, zatim, predstavlja majo- Jugoslavije, iako je u serijama Otpisani i Povratak otpisanih ubijeno njemačkih vojnika otpri-
žanr nastao u kinematografiji so- igra Ljuba Tadić, suprotstavlja sa zemlje i like koliko i u sarajevskom Oslobođenju pripadnika VRS-a tokom agresije. Sličan je slučaj i
cijalističke Jugoslavije koji prika- uz pomoć mitraljeza neuništivim avioni- sa stradanjem njemačkih vojnika u Drugom svjetskom ratu u Sarajevu, iako je u filmu Valter
Pzuje ratne operacije partizana te ma koji nastavljaju sijati smrt. brani Sarajevo ubijena barem polovina od svih Nijemaca koji su u Sarajevu bili stacionirani u
vrijeme kada se odvija radnja ovog filma. Izuzetak nije ni film Partizanska eskadrila, u kojem
koji predstavlja podvrstu tzv. en-o-be filmo- “Imam za tebe radosnu vijest, druže njemački avioni padaju kao glineni golubovi na nekom olimpijskom takmičenju. U stvarnosti,
va, tj. filmova o Narodnooslobodilačkoj majore”, kaže komandant Draganu i na- partizanska avijacija srušila je samo jedan njemački borbeni avion, i to 23. septembra 1944.
borbi. Početni povod za njegov nastanak stavi: “Po odluci vrhovnog komandanta, godine u okolici Banje Luke. Riječ je o avionu tipa Junkers JU W34, koji je srušio partizanski
i razvijanje enormne popularnosti bio je, druga Tita, postavljen si za komandira pilot Sulejman Selimbegović leteći na avionu MS-406. (I. R.)
svakako, ideološke prirode, ali je s vreme- partizanske eskadrile.” “Čega?”, upita za-
nom partizanski film postavio temelje ra- čuđeno Dragan. “Za komandira partizan-
zvoja jugoslavenske kinematografije, prije ske avijacije”, ponovi komandant. “Prvi moći, uz pomoć koje oružane borbe na ko- te romantiziranim prizorima smrti, koje na
svega, u produkcijskom smislu, a zatim je put čujem da imamo avijaciju”, uporan je pnu izgledaju uvjerljivo kao u malo kojim koncu predstavljaju samo broj, Partizanska
postao i prostorom za stvaranje vlastitih major. “I nemamo. Tek treba da je stvori- evropskim kinematografijama tog vremena, eksadrila jedan je od uspješnijih filmova
tematskih i stilskih odrednica pojedinač- mo”, zaključuje partizanski komandant dok su one zračne, ipak, kreirane s manje ovog segmenta jugoslavenske kinemato-
nih autora. Iako se često potcrtava sličnost dok odlučno gleda prema nebu. Upravo s uspješnosti, što je upotpunjeno raskošnim grafije, u mjeri u kojoj je recimo Top Gun
ovog žanra s, recimo, američkim vesternom šire gledateljstvo apsolutno i bezuvjetno djelom Hajrudina Šibe Krvavca, njegovo ovim uvodom scenaristi i režiser nagovje- totalima snimanim iz zraka, do tada nevi- (1986) uspješan kao prvi moderni blockbu-
ili čak špageti-vesternom, partizanski film zavoljeti. Tako su njegovi akcijski junaci najzanimljivije i režiserski najupečatljivi- štavaju centralnu nit radnje koju će graditi đenim u jugoslavenskoj kinematografiji. ster, ali, nažalost, nikada neće imati znače-
najviše sličnosti ima sa savremenim holi- predstavljali domaću verziju nepobjedivih je ostvarenje jeste Partizanska eskadrila iz od vojničkog cilja Jugoslavenske narodne S druge strane, ono što je kreativna nje koje ima jedan od posljednjih naslova
vudskim akcijskim ratnim filmom, koji fikcionalnih junaka u Hollywoodu krajem 1979. godine, za koji su scenarij napisali armije da preuzme vladavinu nad “svojim boljka svih partizanskih filmova, kao ne- ovog žanra Dunkirk (2017) Christophera
nekad otvoreno, nekad skriveno, propagira osamdesetih i početkom devedesetih go- Đorđe Lebović i Miljenko Smoje. Riječ je o nebom”, tako što će rušiti i osvajati nje- dostatak prisutno je i u ovom filmu, a to je Nolana, u kojem se autor odriče šablo-
srčanost i osjećajnost američke vojske te dina prošlog stoljeća – Ramba (Rambo – ostvarenju u kojem se ratni sukobi, odnosno mačke avione. jednodimenzionalnost likova, po šablonu na kreiranja historijske fikcije te rješenja
nepokolebljivo herojstvo američkog voj- First Blood, 1982), Johna McClanea (Umri akcija, prvi put sa zemlje u potpunosti seli U ovako postavljenom narativu nje- podijeljenih na dobre i loše, nepobjedive pronalazi u dubinama i visinama vlastite
nika. Svakako, jedan od režisera koji je s muški, 1988), komandosa (Comando, 1985), na nebo, tj. radnja dobiva novi prostorni i gova dramaturgija neće umnogome osci- junake Narodnooslobodilačke borbe, mo- autorske poetike, u kojem muzika ne do-
vremenom postao zaštitni znak partizan- dok su i jedni i drugi bili ustanovljeni na tematski okvir, onaj vojne avijacije, što je lirati niti će skretati s puta ustanovljenog ralne do srži i uvijek spremne poginuti za prinosi slavljeničkoj atmosferi već stvara
skog filma, a koji je ovaj žanr zanatski do- tradiciji likova “kralja kulerstva” Stevea svakako predstavljalo veliku promjenu u ak- na početku, dok će napetost i neizvjesnost svoju zemlju, te na sve njihove neprijatelje ozračje horora i užasa, u kojem dobro ne
veo do prepoznatljivosti, onako kako je to McQueena. Osim što su dijelili teško na- cijskoj spektakularnosti partizanskog filma. režiser stvarati uz pomoć scena avionskih koji, opet, tradicionalno donose moralne pobjeđuje zlo već ostane na drugoj strani
uspio upravo savremeni američki akcijski oružanje i identičan uvježbani mačo-po- Partizanska eskadrila, koja u avanturis- borbi, ispunjenih uvjerljivim eksplozijama, ili nemoralne odluke, bez prilike za “po- da čeka novu priliku za napad, u kojem
film, jeste Hajrudin Šiba Krvavac. gled, bili neuništivi, te ubijali na hiljade tičkom smislu dijeli mnogo toga zajednič- obaranjem aviona, neočekivanim ranjava- grešku”. Naravno, i u naslovu Krvavca rat je herojstvo pojedinačni ljudski čin, a ne
Posvetivši svoje režisersko umijeće svojih neprijatelja, zajednički su im i po- kog s filmom Ratovi zvijezda: Nova nada njima i pogibijama glavnih protagonista. je predstavljen crno-bijelo, s fokusom na odlika naroda ili države.
stvaranju filmova isključivo za publiku, pularni akcijski onlineri (filmske fraze), a (1977), od same fabule do glavnih likova, Dramatičnost će svakako povećavati naglim porazu ili pobjedi, ali s unaprijed prezen- Zbog svega navedenog, vizualni doživ-
dakle, ne za državu niti njenog glavnog jedan od najpopularnijih Šibinih jeste onaj jeste filmska posveta formiranju prve par- ili sporim zoomovima koji će fokus kamere tiranim narativnim zaključkom da poraz, ljaj gledanja Partizanske eskadrile nikada neće
državnika, već samo za gledaoca, Hajrudin šarmantnog sarajevskog ilegalca Valtera: tizanske eskadrile i njenim prvim borba- prebacivati na lica likova koji u tim trenu- tj. neuspješno stvaranje partizanske eska- biti potpun jer će uvijek nedostajati njegova
Šiba Krvavac morao je kreirati filmskog “I održao sam je...” ma, a prati put mladića Dalibora (Radoš cima po pravilu donose neke velike odluke. drile nije opcija. intelektualna pozadina i prostor za vlastitu
junaka kojeg će, zbog njegove hrabrosti, Ipak, iako se naslov Valter brani Saraje- Bajić), talentiranog pilota i idealistu, koji Kao i većina partizanskih filmova, tako S idealiziranom stvarnošću, tek ponešto i intimnu spoznaju pokretnih slika na ko-
moralnosti, snalažljivosti i šarmantnosti, vo (1972) smatra daleko najpopularnijim s vremenom postaje presudan dio prve i Partizanska eskadrila odiše produkcijskom ustanovljenoj na historijskim događajima, jima “dobri” avioni ruše one “zle”. n

78 19/9/2019 STAV STAV 19/9/2019 79