Page 48 - STAV broj 316

DRUŠTVO

Pokret kapetana Gradaščevića
VELIKI USTANAK ZA

AUTONOMIJU BOSNE

Husein-kapetan Gradaščević bio je najznamenitija ličnost
svog doba u Bosni i, kako sam piše u jednom pismu, njegovoj

Piše: Damir HADŽIĆ nesretnoj sudbini više je kriva volja naroda, starina njegove
porodice i njegovo bogatstvo nego njegova težnja za čast i
vlast. On je posljednji kapetan Gradačca.

avršava se 26. marta 190 godina godine nekoliko kapetana iz okoline Bi-
od Velikog bosanskog ustanka, haća diže ustanak koji krvavo guše vojne
ustanka bosanskih ajana, aga trupe iz Anadolije.
Ni begova na čelu s Husein-ka- “Dok su historičari starije generaci-
petanom Gradaščevićem protiv reformi je druge ustanke proglašavali revolucio-
u Osmanskom Carstvu koje je provodio narnim, dotle su Gradaščevićev Pokret za
sultan Mahmud II. autonomiju prikazivali reakcionarnim.
Reforme su obuhvatale ukidanje ja- A to je bio istinski pokret za autonomiju
njičara, ukidanje ajanluka i uvođenje re- u kojem su svi učestvovali pod nazivom
dovne vojske (nizam) koju je kontrolirao Bošnjaci. U redovima Gradaščevićeve
Istanbul, dakle ostanak bez specijalnog vojske bilo je i nemuslimana, prije svega
statusa, bez privilegija koje su uživali za katolika, a bilo je nešto i pravoslavaca. Da
čuvanje granice te uvođenje poreza i za je to bio pokret, potvrđuje činjenica što
njih. Bio je to veliki ustanak za autono- je na sastanku u Tuzli 1831. godine sko-
miju Bosne na čelu s Husein-kapetanom ro svako ko je imalo držao do sebe i ne-
Gradaščevićem. Te iste godine bosanska što značio u Bosni bio na tom sastanku,
vojska, predvođena Gradaščevićem, osvaja na kojem je Husein-kapetan Gradašče-
Travnik i zarobljava vezira, te ga javno po- vić izabran za vođu”, komentirao je ovaj
nižava tjerajući ga da skine novu “reform- važan historijski događaj u razgovoru za
sku” odjeću i obuče tradicionalnu nošnju. Stav profesor Enes Pelidija.
Bosanska vojska zatim s više od 25.000 Prvih dana januara 1831. došao je u
vojnika nanosi značajan poraz velikom Bosnu Portin povjerenik da pomogne Ali
veziru na Kosovu, a 12. septembra 1831. Namik-paši provesti reforme, a o tome i
godine u Sarajevu i službeno proglašava velikom ustanku koji je uslijedio pisao
autonomiju Bosne. To je praktično značilo je jedan od najvećih naučnika u historiji
veliki pokušaj udaljavanja od Istanbula, Bosne i Hercegovine, historičar Hamdija
iako je diplomatski poručeno sultanu da Kreševljaković, koji je još 1932. godine
će on i dalje biti smatran vrhovnim vla- napisao možda i najbolji portret Huse-
darom Bosne. in-kapetana, koji donosimo u skraćenoj
Sultan potom uspijeva unijeti razdor verziji, bez detalja o okolnostima koje su
među muslimane Bosne pridobivši na dovele do sloma ustanka. Ovako Krešev-
svoju stranu hercegovačke ugledne mu- ljaković piše ko je bio Gradaščević.
slimanske vođe Ali-agu Rizvanbegovića
i Smail-agu Čengića. Šalje veliki vojni KO JE BIO HUSEIN-KAPETAN
kontingent s više od 30.000 vojnika na Kada se u Sarajevu saznalo, zašto je
Sarajevo, pa bosanska vojska doživljava došao povjerenik iz Carigrada, došlo je do
veliki poraz u maju 1832. godine. Huse- izgreda, u kojim je palo 25 vezirovih pri-
in-kapetan Gradaščević povlači se i bje- staša, a 60 ih pobježe iz grada. Herceg-Bo-
ži u Austriju, no kasnije će ipak skonča- snom kolale su salije s pismima pojedi-
ti u Turskoj. Pokret za autonomiju biva nih prvaka i kapetana a osobito je bio živ
definitivno ugušen tek 1850. godine od saobraćaj između Sarajeva, Banja Luke,
Omer-paše Latasa, dok prije toga 1836. Dervente, Gradačca, Tešnja i Maglaja i

48 26/3/2021 STAV