Page 85 - YARMUHAMMEDOV J. DORIVOR_O’SIMLIKLAR_FLORASI_VA_SISTEMATIKASI_FANIDAN

Barglari Tok patsimon murakkab yonbargli. Gullari odatda aktinomorf, qo‘shgul
qo‘rg‘onli, tugunchasi ustki yoki o‘rta. Mevasi yong‘oqcha, danak, ayrim

xollarda etli, yong’oqcha gul o‘rnida botgan xolda joylashgan (itburun,
qulupnay, maymunjonlarning mevasiga o‘xshash), Itburun yoki na’matak -
(Rosal Canina)-ra’nolar turkumining hamdo‘stlik mamlakatlarida 150 ga yaqin
turi, shu jumladan, O‘rta Osiyoda 39 turi ma’lum.

Bularning aksariyat qismi tikanli buta, barglari Tok patsimon murakkab,
urug‘chisi gul o‘rni bilan tutash, uning ichida ko‘p sonli danakchalar mavjud

bo‘lib, undan yolg‘on meva shakllanadi. O‘zbekistonda bu turkumning R. laxa –
g‘ovak na’matak, R.Fiedtchenkoana, Fedtchenko na’matagi, R. Maracandica –
Samarqand na’matagi, R. camina – it burun na’matagi deb nomlangan turlari

keng tarqalgan. Ular vitaminlarga boy o‘simliklar bo‘lib, mevasi tarkibida
A,B,C,D vitaminlari ko‘pligi tufayli qimmatli xisoblanadi. Ko‘pgina madaniy
atirgullar kelib chiqishiga ko‘ra tabiiy holda tarqalgan yovvoyi na’matak bilan

bog‘lik. Ularning Rosa alba –oq atirgul, R. Chinensis -atirgul, R.domestica –qirq
og‘ayni, R. multiilora guli ra’no singari turli gulxonalarda o‘stirilishidan tashqari
muhim efir moyli o‘simliklardan hisoblanadi. Qadim-qadim zamonlardan beri
O‘rta Osiyo xalqlari bu o‘simliklarning toj barglaridan har xil murabbolar va

nihoyatda xushbo‘y ichimlik gulob tayyorlashgan.

Rubus – maymunjon turkumining 6 turi O‘zbekistonda o‘t o‘simliklarga
boy tosh va shag‘al toshli aralash tuproqli tog‘ yon bag‘irlarida o‘sadi. Ularning
Rubus caesius zangori maymunjon, R.Idaeus-oddiy maymunjon, R. Sanguineus -
qora rangli maymunjon deb nomlangan turlari o‘sadi, ularning barchasi tikanli

buta shaklidagi o‘simlik.
Qulupnay - Fragaria qulupnayning yovvoyi xolda 6, madaniy xolda 2

turi uchraydi. Ularni aksariyat qismi ko‘p yillik o‘t o‘simlik. Barglarining, oxiri
mo‘ylovga aylangan, mevasi shirali yolg‘on meva, ko‘pincha qizil rangli.
Topshiriqlar:

1. Qoraqatdoshlar – (grossulariaceae ), Ra’nodoshlar – (rosaceae) oilalari
vakillarini sistematik tahlil qiling.

2. Qoraqatdoshlar – (grossulariaceae ) oilasining o‘ziga xos morfologik
va biologik xususiyatlarini yozing.
3. Ra’nodoshlar – (rosaceae) oilasining o‘ziga xos morfologik va
biologik xususiyatlarini yozing.
4. Qoraqatdoshlar – (grossulariaceae ), Ra’nodoshlar – (rosaceae)

oilalarining tarqalish hududlari bilan tarnishing.

85