Page 107 - ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ

Ш.И. МУСТАфАКУЛОВ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ МАМЛАКАТ ҲУДУДЛАРИНИНГ ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ, 2 - Б О Б
НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ ИННОВАЦИОН-ИНВЕСТИЦИОН САЛОҲИЯТИ
Ушбу ўринда, ииС таркибини юзага чиқарувчи, ҳудудларнинг ииС лар дастурини ишлаб чиқиш ва уни ҳаётга татбиқ этиш учун ҳудудий-
фақат унинг манфаатига хизмат қиладиган, яъни аҳоли билан боғлиқ маъмурий бошқарув органларига таклиф ва тавсияларни тақдим этиш
бўлган категорияни қараб чиқамиз. асосий вазифалардан ҳисобланади.
аҳолининг ҳудудий статистикаси – ҳудуднинг ижтимоий-иқтисодий Юқорида таъкидлаганимиздек, ҳудуднинг салоҳиятига баҳо бери-
статистикасини ўрганувчи соҳа бўлиб, аниқ бир ҳудудда истиқомат лганда, энг асосий категория бўлмиш: аҳоли сони, ёш даражаси, жинси
қилаётган аҳоли ва демографик жараёнлар бўйича статистик маълумот- ва меҳнатга лаётқатлилар, ногиронлар, ишсизлар, меҳнатда бандлар сони
ларнинг йиғиндиси тушунилади. аҳоли статистикаси ёки демографик каби бир қатор кўрсаткичлар ўрганилади. Буларнинг ичида меҳат ре-
статистика аҳоли ҳудудий статистикасининг назарий асоси ҳисобланади. сурслари ёки меҳнатга лаёқатлилар ҳудуднинг салоҳиятини аниқлашда
Ҳудуд аҳолиси тўғрисидаги аниқ статистик маълумотларнинг мавжуд- асосий кўрсаткич бўлиб хизмат қилади. албатта, ҳудуднинг аҳолиси
лиги Ўзбекистон аҳолиси ҳамда демографик ҳолати бўйича ижтимоий- ҳудуднинг ижтимоий-иқтисодий салоҳиятини аниқлашда асосий ўрин
иқтисодий таҳлилларни амалга ошириш имконини беради. шунинг учун эгалласа-да, унинг меҳнатга лаёқатли (меҳнат салоҳияти) қисми ҳамда
ҳам ҳудудий кесимда ва умумреспублика бўйича доимий аҳоли сони, уларнинг малакаси тўғрисидаги маълумотлар орқали ҳудуднинг умумий
ёши ҳамда демографик жараёнлар бўйича статистик рақамлар эълон салоҳияти тўғрисида миқдорий ва сифат жиҳатидан баҳо бериш маақбул
қилиб келинади. ва энг асосийси, макроиқтисодий кўрсаткичларнинг ҳисобланади.
таққослама даражасига баҳо берилганда ёки қиёсий таҳлил этилганда Меҳнат салоҳияти (Мс) – бу ииСнинг энг асосий ва доимий фаол
аҳоли сони асосий кўрсаткич сифатида қаралади. ҳаракатда бўлган кўрсаткичларидан биридир. Ҳар қандай давлат ва
Умумий демографик статистикадан келиб чиққан ҳолда, аҳолининг ҳудуднинг меҳнат салоҳияти ўрганилганда, унга баҳо берилганда мам-
ҳудудий статистикаси ҳудуд аҳолиси ва демографик тадбирлар (туғилиш, лакат иқтисодиётининг барқарор ривожланишини таъминлай оладиган
ўлим, никоҳлар ва б.)нинг статистик кузатуви методологиясини ишлаб ҳамда аҳолининг истеъмол товарлари ва хизматларга бўлган эҳтиёжини
чиқади ва ҳудуднинг махсус жиҳатлари, шарт-шароитларини инобат- қондириш мақсадида ишлаб чиқариш ва хизматлар соҳасида иштирок
га олиб, аҳолини рўйхатга олиш, демографик тадбирларнинг жорий этаётган жами меҳнат ресурсларининг сони ва қобилиятлари инобатга
ҳисобини юритиш, миграцияни ҳисоблаш ҳамда тўпланган статистик олинади.
маълумотларни умумлаштириш, гуруҳлаш ва бошқа усулларни ишлаб Ҳудудий меҳнат салоҳиятига баҳо берилганда фақатгина ресурснинг
чиқади. ҳажми эмас, балки унинг сифатига ҳам эътибор қаратилади. Сифати дега-
Ҳудудий демографик жараёнлар характеристикасига баҳо берилган- нимизда, меҳнат ресурсларининг ёши, уларнинг қобилияти, жинси, касб
да, маълум бир вақтда (одатда бир йилда) республика бўйича туғилиш, турлари бўйича гуруҳланиши, маълумоти ва бошқа бир қатор сифатий
ўлим, аҳолининг табиий ўсиши, никоҳлар ва ажримлар сони каби кўр- омиллар тушунилади. аммо бугунги кунда ҳудуднинг меҳнат салоҳияти
саткичлар ўрганилади. шунингдек, худудий демографик жараёнлар категориясига баҳо берилганда ва ўрганилганда, уни ташкил этувчи-
таҳлил этилганда аҳолининг табиий, механик ҳаракатининг таққослама си сифатида меҳнат ресурси – иқтисодий фаол аҳоли қатламини олиш
кўрсаткичлари, жумладан, туғилиш, ўлим, аҳолининг табиий кўпайиши, лозимлиги тўғрисида баҳсларга сабаб бўладиган бир қанча ҳолатлар
никоҳ ва ажралишлар бўйича умумий, хусусий ҳамда ёш даражаси билан мавжуд.
боғлиқ бўлган махсус коэффициентлар ҳисобланади. Бизнинг фикримизча, ҳудуднинг меҳнат салоҳияти статистикаси-
Демографик жараёнларнинг моҳияти ва таърифини ҳудудий жиҳатдан га баҳо берилганда, меҳнат ресурслари категориясини ҳисобга олиш
ўрганиш умуммамлакат кўрсаткичида намоён бўлган статистик рақамлар мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Чунки меҳнат ресурслари категорияси ўз
сингари амалга оширилади. Ҳудудлардан тўпланган статистик маълу- ичига меҳнатга лаётқатлилар, меҳнатга лаёқатли ёшдан катта ёхуд кичик
мотларни умумлаштириш орқали умумреспублика кўрсаткичлари ҳосил бўлишига қарамай меҳнатда банд бўлганларни, шунингдек, иқтисодиётда
қилинади. шунинг учун ҳам ҳудудий кесимда демографик жараёнлар банд бўлмаган доимий аҳоли қатламларини қамраб олади.
тўғрисидаги ишончли ва аниқ маълумотларни тўплаш, уларни таҳлил Таъкидлаш ўринлики, меҳнат ресурслари таркибида бўлган ишсиз-
қилиш ва шу асосда демографик ҳолатни яхшилаш бўйича чора-тадбир- ларни меҳнат салоҳиятининг пасайиши (йўқотилишини) ва оқибатда

10 10