Page 113 - ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ

Ш.И. МУСТАфАКУЛОВ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ МАМЛАКАТ ҲУДУДЛАРИНИНГ ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ, 2 - Б О Б
НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ ИННОВАЦИОН-ИНВЕСТИЦИОН САЛОҲИЯТИ
Киши ўзганинг бахтидан бахт топ- Маълумки, миллий бойлик (МБ) муҳим иқтисодий категория ва инди-
са, у ҳақиқий яшаган ҳисобланади. катор бўлиб, ундан давлатнинг иқтисодий ривожланишини баҳолашда,
Гёте шунингдек, давлатлар ўртасидаги имкониятлар солиштирилганда, ис-
тиқбол режалари тузилганда ҳамда жамиятнинг узоқ келажакдаги мақ-
2.4. МИллИЙ БОЙлИК: АсОсИЙ КАПИТАлГА садлари белгиланганда ҳамда инвесторлар ўз қарорларини чиқариш-
ЙўНАлТИРИлГАН ИНВЕсТИЦИялАР лари учун асосий манба сифатида фойдаланилади.
КўлАМИ ТАҳлИлИ Халқаро стандарт бўйича миллий бойлик деганда – маълум бир дав-
Мамлакатнинг иқтисодий ривожланишини таъминлашда ҳудуд- лат (мамлакат) ва у ерда истиқомат қилаётган аҳолига тегишли бўлган
ларнинг ўрни, у ерда амалга оширилаётган комплекс тадбирлар, тадбир- аждодлар меҳнати томонидан яратилган (миллий мулклар) ва тўпланган
корлик учун яратилган шароитлар ҳамда рақобатбардошликни таъмин- жами моддий ва номоддий активлар (молиявий ва номолиявий), геоло-
лашга хизмат қиладиган институционал тузилмаларнинг ривожланганли- гия-қидирув ишлари томонидан аниқланган фойдали қазилма бойли-
ги алоҳида аҳамият касб этади. ялпи ҳудудий маҳсулотнинг йилдан-йилга клар, табиий ресурслар, шунингдек, номоддий активлар тушунилади
ортиб бориши иқтисодиётда банд аҳоли даромадининг ошишини, (2.4.1-расм).
фирмалар фойдасининг ва давлат бюджетига тушаётган маблағларнинг Миллий бойлик ҳажми бирор бир давлат, унинг ҳудудлари (вилоят-
кўпайишини таъминлайди. Даромаднинг кўпайиши, ўз навбатида, товар лар, туманлар, шаҳарлар, овуллар, посёлкалар ва б.), тармоқ ва соҳаларда
ва хизматларга бўлган талабнинг ўсишига хизмат қилади. Ҳудудларда юридик ва жисмоний шахсларда тўпланган жами хусусий капитал – мод-
яратилган бойлик мамлакат иқтисодиётининг ўсишига тўғридан-тўғри дий ва номоддий, молиявий ва номолиявий активлар орқали белгилана-
боғлиқлиги тадқиқотчи олимлар томонидан эконометрик таҳлиллар ди.
орқали исботлаб берилган. Миллий бойлик (МБ) бошқа макроиқтисодий кўрсаткичлардан фарқли
Миллий даромаднинг аҳоли табиий ўсишига нисбатан юқорироқ ўлароқ, икки қисмдан иборат бўлади: табиат инъоми (инсон томонидан
даражада ўзгариши жон бошига тўғри келадиган даромаднинг кўпайи- ишлаб чиқарилмаган активлар) ва инсон меҳнати орқали тўпланган актив-
шини таъминлайди. Бир томондан олганда, ҳудудларда кичик бизнес ва ларга бўлинади. Унинг таркибига иқтисодий ҳудуд ва ундан ташқарида
хусусий тадбиркорлик учун яратиб берилаётган шарт-шароитлар, давлат бўлган ҳамда жисмоний ва ҳуқуқий шахсларга тегишли бўлган бойли-
томонидан юритилаётган иқтисодий сиёсатнинг адолатлилик принципи клар, давлат ва нодавлат мулклари киритилади. Бошқача талқинда эса,
асосида олиб борилиши, шунингдек, ҳудудий инвестицион дастурлар- барча иқтисодий активлар ёки хусусий капитални иккита йирик гуруҳга
нинг тўғри ва самарали татбиқ этилиши иқтисодиётда янги иш ўринла- бўлиб изоҳлаш мумкин: молиявий активлар, яъни еттита муҳим турлар-
рининг кўпайишига ва жамиятда ижтимоий ривожланишнинг таъминла- га бўлинган (пуллар ва депозитлар; акциядан ташқари барча қимматли
нишига хизмат қилади. қоғозлар; акциялар ва акционерлик капиталининг бошқа турлари; суғурта
шунинг учун ҳам ҳукуматнинг ҳудудларни ижтимоий-иқтисодий ри- захиралари, дебитор ва кредиторларнинг бошқа ҳисоблари; олтин валю-
вожланишини таъминлашга қаратаётган иқтисодий сиёсати замирида та захиралари) ва номолиявий активлар: такрор ишлаб чиқариладиган ва
умум мамлакатнинг иқтисодий тараққиётини таъминлаш, аҳоли фаро- такрор ишлаб чиқарилмайдиган активлар (2.4.1-расм).
вонлигини оширишдек асосий мақсад ётади. Ҳудудларда мавжуд бўл- МБнинг жами ҳажмини ҳисоблаб чиқариш учун, даставвал, унинг
ган иқтисодий ресурслар (ҳудудий бойлик)нинг чекланганлиги туфайли элементларини баҳолаш лозим бўлади. Статистик ҳисоботларда унинг
ҳам ишлаб чиқариш имкониятларини оширишнинг энг самарали усули  қуйидаги шакли кенг тарқалган. Булар, баланс қиймати (харид қилиб
ресурслардан оптимал фойдаланиш ва юқори технологияга асосланган олинган қиймати); алмаштириш қиймати (тиклаш баҳоси) – таҳлил эти-
қўшимча капитал ресурсларни сафарбар этишдан иборат. лаётган даврнинг охиридаги қиймати; бозор қиймати (бозордаги сотиш
шу ўринда мамлакатнинг ижтимоий-иқтисодий салоҳиятини намоён баҳоси).
этадиган ва инвестицион муҳит жозибадорлигини юзага чиқишига хиз- Миллий ҳисоблар тизимида (МҲТ) келтирилган усул бўйича (2008
мат қиладиган миллий бойлик тушунчасига изоҳлар бериб кетамиз. йилдаги БМТнинг Миллий ҳисоблар тизими методикасига кўра) барча

112 11