Page 140 - ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ
P. 140
Ш.И. МУСТАфАКУЛОВ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ ИНВЕСТИЦИОН МУҲИТНИНГ ШАКЛЛАНИШИ: ҲУДУДЛАР САЛО- 3 - Б О Б
НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ ҲИЯТИНИ БАҲОЛАШНИНГ ИЛМИЙ-УСЛУБИЙ ЙЎНАЛИШЛАРИ
Барча услубиётлар, охир-пировардида, якуний рейтингда ҳудудни кўрсаткичлар сифатида ишга солинган активларнинг фойдалилик дара-
тавсифловчи (рангларга ажратувчи) интеграл кўрсаткични келтириб жаси: умумий активлар суммасининг товар ва хизматлардан тушган фой-
чиқаради. Гуруҳлардаги барча усуллар ўз камчиликларига эга ва улар дага нисбати; баланс фойданинг умумий активлар суммасига нисбати.
юқорида номлари келтирилган олимлар томонидан ҳам танқид қилинган. 2) инвестицион муҳит салоҳиятига таъсир кўрсатувчи омиллар йиғин-
Уларнинг учта асосий жиҳатларини (камчиликларини) келтириш мум- дисини баҳолашга асосланган кўп омилли ёндашув. Мазкур ёндашув-
кин: нинг ўзига хос хусусияти шундан иборатки, айни дамда ушбу омиллар-
1) аксарият услубиётлар балл бўйича, кўпинча эксперт баҳолаш, яъни нинг якуний рўйхати ҳозирча тўлиқ шаклланмаган. инвесторлар учун
ҳисобга олинадиган ҳар бир омилни баҳолашни қўллашни афзал кўради. энг муҳим бўлган ва инвестицион муҳитнинг энг асосий унсурларига
Бироқ амалиёт шундан далолат берадики, эксперт балли бўйича баҳолаш тегишли бўлган омиллар қуйидагиларга бўлинади: сиёсий, ижтимоий,
субъективдир ва одатда ҳудудий тавсифларнинг ҳақиқий ёйилишини те- иқтисодий, экологик, жиноий, молиявий, ресурс–хом ашёвий, меҳнат,
кислайди ёки торайтиради (экспертлар инстинкт орқали ўртача шкала ишлаб чиқариш, инновацион, инфратузилмавий, истеъмол, институцио-
бўйича миқдорларни танлайдилар ва энг юқори ва паст кўрсаткичларни нал, қонунчиликка оид ва бошқалар.
баҳолашдан бош тортадилар);
2) алоҳида кўрсаткичларни интеграл кўрсаткичга келтириш услубиё- Инновацион Меҳнат
тининг камчилиги – ҳосил бўлган интеграл рейтинг фақатгина бир ҳу-
дуднинг иккинчи ҳудуддан муайян белги (ёки уларнинг йиғиндиси) бў- ҲУДУДНИНГ Ишлаб чиқариш
йича илғор ёки орқада қолаётганини кўрсатади; Хом ашё ресурслари ИНВЕСТИЦИОН
САЛОҲИЯТИ
3) у ёки бу шкалага кўра кўрсаткичларнинг сонли миқдорлари ёрда-
мида амалга оширилаётган статистик баҳолашда қўлланилаётган маъ- Инфратузилма Тарихий-маданий
лумотларни «бўлиб чиқиш» интервалларнинг сони ёки балл бўйича
баҳолашнинг олдиндан белгиланган кўлами чегараланганлиги боис,
ҳудудлар бўйича статистик кўрсаткичларнинг табақалашув даражаси- Сиёсий, ҳуқуқий ва бошқа Табий-географик
субъектив омиллар
ни тўлиқ акс эттирмайди. айниқса, салмоқли баллар коэффициентлари
қўйилганда экспертларнинг малакаси етарли даражада эмаслиги яққол 1
сезилади. Мазкур усул (эксперт баҳолаш усуллари билан бир қаторда) 3.2.1-расм. ҲИСни ташкил этувчи элементлар.
тегишли ҳақиқий, муаллифлар хоҳишига боғлиқ бўлмаган тавсифлар- Ҳудуднинг инвестицион салоҳиятини (ҲиС) баҳолашда бетараф,
нинг ҳақиқий ёйилишига амал қилмайди. яъни фақат хўжалик ёндашуви қўлланилиб, у аксарият ҳолларда субъек-
шуни таъкидлаш керакки, олимларнинг фикрича, статистик ўлчаб бўл- тив тарзда баҳоланадиган сиёсий ва айрим ижтимоий омилларни ҳисобга
майдиган айрим белгилар (масалан, ҳудуднинг ташқи савдога чиқишини олмайди (3.2.1-расм).
белгилаб берадиган географик жойлашувини баҳолаш) учун эксперт балл 3) Хатарларни аниқлаш усули (экспертлар томонидан аниқланадиган
бўйича баҳолаш заруриятидан келиб чиққан ҳолда қўлланилади. хатарлар). инвестицион муҳитнинг таркибий қисми сифатида иккита
Ҳар қандай мураккаб тизим каби ҳудуднинг инвестицион жозибадор- асосий тоифалар кўрилади: инвестицион салоҳиятнинг ҳолати ва ин-
лигини баҳолаш қуйидаги кўрсаткичлар бўйича табақаланади: вестицион хатарлар ҳолати. Бу мураккаб ва миқдорий усул бўлиб, ҳам
1) Макроиқтисодий кўрсаткичлар йиғиндисини (яиМ, миллий даро- статистик, ҳам экспертлар фикрларини ҳисобга олишни назарда тутади.
мад ва саноат маҳсулотларини ишлаб чиқариш ҳажмлари; миллий да- Мазкур усул бир қатор камчиликларга эга: инвестицион жозибадорлик
ромадни тақсимлаш тавсифи ва динамикаси; инвестицион фаолиятни ва инвестицион фаоллик ўртасидаги алоқанинг мавжуд эмаслиги; экс-
қонуний тартибга солиш ҳолати; хусусийлаштириш жараёнининг кечи- пертлар фикрларининг субъективлиги; интеграл кўрсаткичларни келти-
ши, алоҳида инвестицион бозорлар, шу жумладан, фонд ва пул бозорла-
рининг ривожланганлиги) баҳолашда қўлланиладиган усуллар. асосий 1 Муаллиф ишланмаси.
1 0 1 1
