Page 142 - ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ
P. 142
Ш.И. МУСТАфАКУЛОВ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ ИНВЕСТИЦИОН МУҲИТНИНГ ШАКЛЛАНИШИ: ҲУДУДЛАР САЛО- 3 - Б О Б
НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ ҲИЯТИНИ БАҲОЛАШНИНГ ИЛМИЙ-УСЛУБИЙ ЙЎНАЛИШЛАРИ
риб чиқаришда инвестицион салоҳият ва хатарларни баҳолаш услубиё- шуни таъкидлаш керакки, мазкур услубиётлар энг муҳими: бир ҳудуд,
тининг шаффоф эмаслиги; ҳудуднинг инвестицион муҳит тавсифларини масалан, Ўзбекистон Республикасининг бошқа давлатдан қанчалик ус-
акс эттиришда тизимлилик даражасининг йўқлиги; тун туриши ёки орқада қолишини кўрсатмайди ҳамда мазкур рейтинг-
4) инвестицион жозибадорликни амалга ошириш усули ҳудуднинг ларнинг динамикасини ўрганишни назарда тутмайди. аслида, ҳудуд
инвестицион фаоллиги орқали ва инвестицион муҳитнинг таркибий рейтинг бўйича кўтарилганда, ўз кўрсаткичларини мустақил тарзда ях-
қисми ҳисобланган инвестицион фаолиятнинг интенсивлигини аниқлаш шилайди, зеро, интеграл кўрсаткичлар бўйича бир неча йиллар давоми-
зарурлигига асосланади. Мазкур ёндашув якуний баҳолаш натижасида даги тренд нолга тенг ёки манфий ўсиб бориши ва рейтингдаги ўсиш
юқори аниқлик ва натижаларнинг юқори даражада ишончли, ҳисоб-ки- ташқи омиллар (қўшни давлатлардаги кўрсаткичларнинг кескин пасай-
тобларнинг мураккаблиги билан ажралиб туради. иши) ҳисобига эришилиши мумкин. айни дамда, эксперт баҳолаш асо-
инвестицион муҳитни интеграл инвестицион жозибадорлиги ва ин- сида натижаларни кейинчалик тўғрилаган ҳолда инвестицион жозиба-
вестицион фаолликни аниқлаш йўли билан миқдор жиҳатдан баҳолаш дорликни амалга ошириш усулларининг унсурларини қўллаб статистик
назарда тутилади. Ушбу усулнинг моҳияти, «субъект»нинг инвестицион маълумотларни эконометрик баҳолашга асосланган ёндашув энг қулай
фаоллиги (албатта, қандайдир вақт лагига риоя қилган ҳолда) орқали ўз ва объектив ҳисобланади.
жозибадорлигини қанчалик яхши амалга ошириши ва субъект инвести- шунингдек, бизнинг фикримизча, олинган натижаларнинг объектив-
цион фаоллигининг унинг жозибадорлигини амалга ошириш натижала- лик, ишончлилик, тўғрилилик даражасини ошириш учун оператив ҳисоб-
ри билан алоқаси мавжудлигини кўрсатиб туради. китоблардан ташқари, ҳисоб-китобни динамикада, камида беш йиллик
Умуман олганда, макроиқтисодий ёки кўп омилли моделлар асосида давр бўйича амалга ошириш мақсадга мувофиқдир. Бу ҳудудлар фаолли-
эксперт балл бўйича баҳолаш усуллари кенг қўлланилмоқда. Муалиф- ги трендини аниқлашга имкон беради. Ушбу тренд бўйича ҳудудларнинг
ларнинг таъкидлашича, ҳар бир ҳудуд бўйича муаммоларнинг умумий «олдинги» йиллардаги жозибадорлигини сақлаш ва кейинги SWOT-
таҳлил учун муаммолли ҳудудларни аниқлаш имконини беради.
тасаввурини акс эттирувчи мазкур таҳлил турининг фойдалилигини рад Қуйида келтирилган услубиёт муқобил вариантлардан энг яхши ва-
этмаган ҳолда санаб ўтилган аксарият услубиётларнинг қўлланилиши риантни танлаб олишни назарда тутади; ҳисоб-китобларни асослаш да-
кўп меҳнат, қиммат турувчи эксперт амалларини олиб боришни талаб ражаси (балл бўйича усулларга нисбатан) юқорилиги билан тасифлана-
этади ва ўз моҳиятига кўра объектив ҳисобланган услубиётда ишончли- ди, чунки уларнинг ҳар бирида тегишли нормалаштириш меъёри (яъни
лик мезонининг йўқлиги туфайли, олинган натижаларнинг объективли- дастлабки маълумотларни чексиз миқдорларга келтириш) – бизнинг ми-
гини тасдиқламайди. солимизда ўрта ва максимал миқдорларни нормалаштиришни назарда
албатта, статистик йўл билан ўлчаб бўлмайдиган бир қатор белгилар тутади. Ҳосил бўладиган стандартлаштирилган дастлабки маълумотлар
ҳам мавжуд, аммо уларнинг сони кам ва юқори аҳамият касб этмайди. улар устидан лозим бўлган аниқлилик билан ҳар қандай арифметик амал-
Бунда ҳақиқий белгилар (уларнинг объективлик даражаси юқори бўлган- ларни бажаришга имкон беради.
лиги боис), яъни давлат статистика маълумотлари ва инвесторлар учун Умуман олганда, чекловларни ўз ичига қамраб олган ҳудудларни
аҳамиятли бўлган ҳудудларнинг иқтисодий, ижтимоий, табиий-геогра- инвестицион салоҳиятини баҳолаш услубиёти қуйидаги ҳисоб-китоб–
фик кўрсаткичлар бўйича миқдорий тафсилотларига асосий эътибор таҳлилий операция босқичларидан таркиб топади.
қаратилади. 1 - б о с қ и ч. Туманлар салоҳиятини миқдор жиҳатдан баҳолаш. У қу-
Эконометрик услубиётлар амалда кенг қўлланилмайди, чунки улар йидагиларни назарда тутади:
алоҳида тармоқ ва корхонанинг жозибадорлиги (фаоллиги ёки рақобат- 1. Ҳудуд инвестицион жозибадорлигининг интеграл даражасини
бардошлиги)ни аниқлаш учун ишлаб чиқилган. Бироқ уларнинг босқич- ҳисоблаш учун дастлабки кўрсаткичларни танлаш ва уларни жадвалга
ма-босқич мослаштирилиши ва такомиллашиб бориши яхши натижа- солиш:
ларни олишга имкон бермоқда. Умуман олганда, ушбу услубиётларда ўз 1.1. Статистик маълумотлардан ҳосил бўлган алоҳида кўрсаткичлар-
рейтингларидаги макроиқтисодий кўрсактичлардан фойдаланилади. ни ҳисоблаш, масалан:
1 2 1
