Page 21 - ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ

Ш.И. МУСТАфАКУЛОВ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ 1 - Б О Б
НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ
вестицион жозибадорлигини баҳолаш тизимини яратиш эса давлатнинг тицион жозибадорлигига иккита омил: ташқи (умуман олганда давлат)
ва ҳудудларнинг ривожланиши учун зарурий шарт ҳисобланади. ва ички (локал) омиллар таъсир кўрсатади.
Мамлакат иқтисодиётини марказлашган бошқарув тизимидан марказ- инвестицион жозибадорлик ҳам ҳудуд (тармоқ), ҳам аниқ инвестици-
лашмаган тизимга трансформацияси иқтисодий жараёнларни тартибга он объектга (корхона, молиявий дастак) нисбатан қўлланилиши мумкин
солишда маъмурий-ҳудудий органлар ролининг кучайишига олиб кел- бўлган тафсилот орқали изоҳланади. Ушбу параметр инвестицион объ-
ди. Ҳар бир ҳудуднинг ижтимоий-иқтисодий ривожланишидаги тафо- ектнинг муайян инвесторларнинг аниқ мақсадларига мувофиқлигини акс
вутларнинг мавжудлиги баланслашган ҳудудий инвестицион сиёсатни эттиради.
шакллантириш зарурлигини тақозо этади. Халқаро амалиётда, одатда, объектнинг (мамлакат, ҳудуд, тармоқ)
Маъмурий-ҳудудий органлар инвестицион жараёнларни рағбат- инвестицион жозибадорлиги ёки инвестицион иқлими фақатгина ин-
лантириши, тартибга солиши ва ҳудуд иқтисодиётига зарур бўлган ин- весторнинг мазкур ҳудудга «кириб бориши» ва нотижорат хатарларнинг
вестицияларни жалб қилиш учун қулай шароитларни шакллантириши йиғиндиси билан баҳоланишига эътибор қаратилади. Қабул қилувчи
1
лозим. Муайян муддатли истиқболда ҳудудий инвестицион дастурлар давлатнинг ушбу ҳаракатлари хорижий инвесторларнинг мулкий манфа-
ҳудудларнинг ижтимоий-иқтисодий тафовутларининг озайишига олиб атларини камситадиган меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларни қабул қилиши,
келади, албатта. Буларнинг барчасини фақатгина ҳудуд ҳолатини мажму- иқтисодий сиёсатни амалга ошириши ёки муайян сиёсий қарорларни
авий, тизимли баҳолаш ва уларнинг заиф томонларини аниқлаш ёрдами- ҳаётга татбиқ этиши ёхуд корхона томонидан инвестицион лойиҳаларни
да амалга ошириш мумкин. амалга оширишидан иборат.
Ҳудуд тушунчаси ҳар доим ҳам давлатнинг ҳудудий бирлигини на- Мамлакатнинг инвестицион жозибадорлиги – ҳудудга сармоя-
моён этмайди. а.и.Добрининнинг фикрига кўра, ҳудуд – такрор иш- нинг кириб келишини белгиловчи ва инвестиция фаоллиги билан баҳо-
лаб чиқариш жараёнининг яхлитлиги ва алоқадорлигини тавсифлов- ланадиган объектив иқтисодий, ижтимоий ва табиий белгилар, восита-
чи мамлакат иқтисодиётининг ҳудудий жиҳатдан ихтисослаштирилган лар, имкониятлар ва чекловларнинг йиғиндисидир. Ўз навбатида, мам-
қисмидир. 1 лакатнинг инвестицион фаоллигини сармоянинг кириб келиш интен-
Ҳудуднинг ижтимоий-сиёсий талқинига кўра, ҳудуднинг ижтимоий- сивлиги сифатида кўриб чиқиш мумкин. Мамлакат/ҳудуднинг интеграл
ҳудудий умумийлиги ҳудуднинг ижтимоий, иқтисодий, сиёсий омилла- инвестицион жозибадорлиги – бу мамлакат/ҳудуднинг хўжалик ривож-
рининг йиғиндиси сифатида намоён бўлади. Унга бир қатор тафсилотлар, ланиш шароитларини тавсифловчи ва ундаги инвестицион фаолликнинг
яъни аҳолининг этник таркиби, меҳнат ресурслари, ижтимоий инфрату- шаклланишига ижобий ёки салбий таъсир кўрсатадиган объектив ижти-
зилмалар, ижтимоий-психологик иқлим, ҳудуд ривожланишининг сиё- моий-иқтисодий, табиий-географик ва экологик кўрсаткичларнинг уму-
сий жиҳатлари, ҳудуд омиллари ва бошқалар киради. мий даражасидир.
Ҳудуд – яхлит тизим бўлиб, ўзининг таркиби, функциялари, ташқи «инвестицион салоҳият» категорияси узоқ вақт давомида фойдалана-
муҳит билан боғлиқ алоқалари, тарихи, маданияти, аҳолининг турмуш диган активларга, шу жумладан, даромад ёки бошқа иқтисодий натижа-
даражасига эга. Ушбу тизим: юқори ҳажмлилиги; локал мақсадларга эга- ларни кўпайтириш мақсадида қимматли қоғозларга маблағларни йўнал-
лиги, ўзаро боғлиқ бўлган кўп сонли ва турли хилдаги кичик тизимлари; тириш имконияти сифатида талқин этиб келинган.
иерархик таркиби билан тавсифланади. Бироқ ҳудуднинг ўзи муайян бир Мамлакатнинг инвестицион салоҳиятини шакллантириш ва амалга
тизим сифатида инвестиция объекти сифатида намоён бўлмайди. ошириш таҳлилига бағишланган, Ф.С.Тумусов томонидан таклиф этил-
шундай қилиб, мазкур тадқиқот мавзуси нуқтаи назаридан, инвес- ган ёндашув ҳам диққатга сазовор. У «инвестицион салоҳият»ни сар-
тиция объектининг ролини ўрганганимизда мамлакат/ҳудудга тегишли мояни такрор ишлаб чиқаришнинг моддий, молиявий ва интеллектуал
бўлган мулкчилик объектларини кўриб чиқиш мақсадга мувофиқлиги эҳтиёжларини қондиришни таъминловчи реал инвестицион талабга ай-
намоён бўлди. инвестиция объекти бўлмиш мамлакат/ҳудуднинг инвес-
1 И з о ҳ : нотижорат хатарлар бевосита реципиент мамлакат иқтисодиётига сармоя кири-
тилаётган хорижий инвесторларни қабул қилувчи давлатнинг уларга зарар етказиш борасида
1 Добрынина А.И., Тарасевича Л.С. Экономическая теория. 4-е изд. – СПб.: 2009. 560 с. бевосита ва билвосита ҳаракатлари билан чамбарчас боғлиқдир.

20 21