Page 23 - ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ

Ш.И. МУСТАфАКУЛОВ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ 1 - Б О Б
НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ
ланиш имконига эга бўлган инвестициялар бозорида инвестицион талаб «энг юқори кўрсаткичи»га етади, яъни юқори инвестицион жозиба-
шаклида намоён бўладиган, тўпланган сармоянинг бир қисмидан иборат дорлик: меҳнат, ер, сув ва бошқа ресурсларнинг чеклангани туфайли
инвестицион ресурсларнинг жамланмаси сифатида талқин этади. қўшимча инвестицияларни «жалб этиш»га қодир бўлмайди.
1
Умуман олганда, ҳудуднинг инвестицион салоҳиятини унинг иқти- «Муаммоли ҳудудлар» деганда, ишлаб чиқариш ресурсларига эга
содий сиёсати билан белгиланган, ҳудуднинг ички ва жалб қилинган бўлишидан қатъи назар, инвестицион муҳитнинг носоғломлиги, инвес-
иқтисодий ресурсларини қулай инвестицион муҳитда инвестицион тицияларнинг етишмаслиги назарда тутилади. инвестицион жозиба-
фаолиятни амалга ошириш имкониятлари йиғиндиси сифатида кўриш дорликни оширишда уларнинг энг йириклари «ўсиш қутблари», катта
мумкин. бўлмаганлари эса «ўсиш нуқталари»га айланиши мумкин. Энг кўп сон-
С.в.Зенченко, М.а.шемёткин ўз тадқиқотида инвесторларнинг хо- ли гуруҳга «ноаниқ истиқболга эга бўлган» ҳудудлар киритилиб, улар
2
ҳишига кўпроқ таъсир кўрсатувчи бир қатор омилларни ажратиб кўрсати- тақдири ҳудуддаги бошқарув маҳоратига боғлиқ бўлади.
шади. Хусусан, мамлакат/ҳудуднинг инвестицион салоҳиятини баҳолаш инвестицион муҳит жозибадорлигининг иккинчи таркибий қисми
учун энг муҳим омиллардан қуйидагиларни келтиришади: ресурсли – инвестицион риск (хатар) ҳисобланади. Унинг даражаси инвестиция-
– хом ашёвий (табиий ресурслар асосий турларининг ўртача ўлчанган ларни ва улардан тушадиган даромадларни йўқотиш эҳтимолини акс эт-
таъминоти); ишлаб чиқариш (ҳудуддаги хўжаликлар фаолиятининг уму- тиради. Республиканинг у ёки бу ҳудудида ушбу хатар умумиқтисодий
мий натижаси); истеъмол (ҳудуд аҳолисининг харид қилиш қобилияти); (ҳудуднинг иқтисодий ривожланишидаги тенденциялари), молия-
инфратузилмавий (ҳудуднинг иқтисодий-географик ҳолати ва унинг ин- валюта (ҳудуд бюджети ва корхона молиясининг баланслашган да-
фратузилмавий таъминланганлиги); интеллектуал (аҳолининг маълу- ражаси), сиёсий (Президент ва Парламент сайловлари натижаси
мот даражаси); институционал (бозор иқтисодиётига асосланган етак- бўйича аҳолининг руҳий ҳолати, кайфияти, маҳаллий бошқарув ор-
чи институтларнинг ривожланганлик даражаси); инновацион (ҳудудда ганларининг қонунга риоя қилиши), қонуний-ижтимоий (ижтимоий
илмий-техника тараққиёти ютуқларини татбиқ этиш даражаси). шуни тенгликнинг даражаси), экологик, жиноий ва бошқа омиллар билан
таъкидлаш керакки, инвестицион салоҳият ҳудудларни таснифлаш ме- белгиланади.
зонларидан бири ҳисобланади. Ҳудудда молиявий хатарларни ҳудуд ва корхоналарнинг ўзаро ички
Г.Марченко ва о.Мачульская ҳудудларнинг типологиясини кел- қарздорлигининг умумий баланси сифатида тавсифлаш қабул қилинган.
тирганда қуйидагиларни таъкидлашади: Биринчи учта тури – «локомо- Молиявий хатарларни таҳлил қилишда асосий эътибор қуйидаги омил-
3
тивлар», «таянч ҳудудлар» ва «ўсиш қутблари». «Локомотивлар»да мар- ларга қаратилиши лозим: республика бюджетида ҳудуднинг молиявий
казнинг катта кўмагисиз ҳам барқарор ривожланишига имкон берувчи мақоми (донор, реципиент); ялпи ҳудудий маҳсулот; инвесторларга бе-
юқори инвестицион салоҳият ва ривожланишнинг ички ресурслари мав- рилган молиявий кафолатлар ва бошқа омиллар. Ҳудуднинг иқтисодий
жуд бўлади. «Ўсиш қутблари» – аҳоли сони ва иқтисодий қуввати бўйи- хатари, авваламбор, ҳудуд иқтисодиётининг таркиби билан белгилана-
ча катта бўлмаган, инвестицион хатарнинг паст даражаси билан фарқ ди. Ҳудуднинг иқтисодий хатарларини таҳлил қилишда қуйидаги омил-
қилувчи ҳудудлар ҳисобланади. лардан фойдаланиш мумкин: зарар билан ишлаётган корхоналарнинг
Учинчи ҳудуд эса, «ўсиш қутблари»дан фарқли ўлароқ, иқтисодий салмоғи; истеъмол саватчаси қийматининг ўсиш даражаси; ҳудуднинг
ўсиш бўйича чекланган истиқболга эга ва 10-15 йилдан кейин ўзининг ялпи миллий маҳсулотдаги улуши ва бошқалар.
Ҳудуднинг ижтимоий хатари янги ишчи кучини жалб қилган ҳолда,

1 Тумусов Ф.С. инвестиционный потенциал региона: теория, проблемы, практика. – М.: ишлаб чиқаришларни яратиш ва ривожлантириш имкониятларини белги-
«Экономика», 1999. 272 с. лайди. шу боис, ижтимоий хатарни баҳолаш учун қуйидаги омиллардан
2 Зенченко С.В., Шемёткина М.А. «инвестиционный потенциал региона». Сборник научных фойдаланиш қабул қилинган: уй-жой ва ижтимоий инфратузилманинг
трудов СевкавГТУ. Серия «Экономика». 2007. №6. мавжудлиги; аҳолининг даромад олиш даражаси; ҳудудий меҳнат бозо-
3 Марченко Г., Мачульская О. инструмент новой региональной политики. на плоскости
рейтинга «риск-потенциал» явственно проявились полюса и точки роста. http://raexpert.ru/ рининг ҳолати; ҳудуддаги аҳоли соғлиғининг ҳолати ва тиббий хизмат
ratings/regions/2005/part4/ кўрсатиш даражаси; демографик ва экологик ҳолат ва бошқалар.

22 2