Page 218 - ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ
P. 218
Ш.И. МУСТАфАКУЛОВ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ ЎЗБЕКИСТОН ҲУДУДЛАРИНИНГ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБА- 4 - Б О Б
НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ ДОРЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ АСОСИЙ ЙЎНАЛИШЛАРИ
бу ҳаракатларни субъектлар томонидан фақат ивестицияларни қўйиш наётган давлатларнинг ижтимоий-иқтисодий ҳолати ўртасидаги тафовут
билан боғлиқ ҳаракатлар сифатида тушунмаслик лозим. Бунда мазкур катта эканлигини кузатиш мумкин.
ҳаракатлар инвестицияларни амалга оширишнинг мақсади ва йўналиш- Француз тадқиқотчиси Т.Фабрнинг маълумотларига кўра, ХХ асрнинг
ларини аниқлаш, инвестиция лойиҳасини ишлаб чиқиш ва техник- охирида 20 фоиз энг бой давлатларнинг улушига жаҳон миқёсида ишлаб
иқтисодий жиҳатдан баҳолаш, уни амалга ошириш учун талаб этилади- чиқарилаётган ялпи ички маҳсулотнинг 86, экспортнинг 82, инвестиция-
ган маблағларни жалб этиш манбаларини аниқлаш, жамғариш ва сама- ларнинг 68 фоизи тўғри келган бўлса, 20 фоиз энг қашшоқ мамлакатлар-
1
рали сарфлаш каби кенг жараёнларни ўз ичига қамраб олишини манти- да мос равишда ҳар учала кўрсаткич бир фоиздан ҳам ошмаган. шундай
қан тушуниш лозим, деб ҳисоблаймиз. вазият ва ҳолатларда мамлакатлар аҳолисининг фаровонлигини таъмин-
инвестиция фаолиятини ташкил этишда ҳар бир мулк эгаси, энг ав- лаш, уларнинг муносиб ҳаёт кечиришлари ва ўз эҳтиёжларини тўлақонли
вало, ўз манфаатларини кўзлаб, яъни фойда олиш мақсадида ҳаракат таъминлашлари учун тенг шароитларни муҳайё этиш ҳар бир давлатнинг
асосий вазифалардан бирига айланади. Ҳозирда дунё мамлакатлари ўр-
қилади. Чунки юқори фойда инвесторнинг капитал қиймати ўсишига тасида чекланган ресурсларни тақсимлаш ва қайта тақсимлаш борасида
имкон беради. том маънодаги қизғин кураш кетмоқда. айнан шу курашда катта ман-
ХХ асрнинг 70-йилларигача дунё мамлакатларининг иқтисодий-иж- фаатга эришиш, аҳолининг турмуш шароитларини юқори сифатга кўта-
тимоий тараққиёти ҳар бир давлатнинг ўз ҳудуди доирасидаги ривож- риш учун билимлар иқтисодиётининг ривожланишига, фан-техниканинг
ланиш суръатлари ёхуд уларнинг ўзаро муносабатлари даражасидан юқори натижаларини татбиқ этиш орқали кам харажат қилиш эвазига
иборат жараён сифатида талқин этилар эди. Глобаллашув даврига келиб максимум натижага эришиш усуллари ривожланган мамлакатларнинг
эса, тараққиёт борасида ўзгача қараш – воқеа-ҳодисаларни макон ва за- асосий стратегияси ҳисобланади.
мондан ажратмаган ҳолда, синхрон тарзда талқин этиш тамойили кўзга Бу борада Ўзбекистоннинг имкониятларига, унинг салоҳиятига назар
ташлана бошлади. соладиган бўлсак, мамлакатимиз олтин, уран, мис, табиий газ, вольфрам,
Ушбу жараёнда, тарихий тараққиёт хусусиятларидан қатъи назар, калий тузи, фосфорит, каолин каби фойдали қазилмалар захиралари бўйи-
халқаро меҳнат тақсимоти тизимига уйғунлашиб бораётган, хорижий ча фақат МДҲда эмас, балки бутун дунё бўйича етакчи ўринларда тура-
сармояларни ўз иқтисодиётига изчил жалб этаётган ҳамда замонавий ди. олтин захираси бўйича дунёда тўртинчи, уни қазиб олиш даражаси
технологиялар сари интилаётган ҳар қандай мамлакат учун глобаллашув бўйича эса еттинчи ўринни эгаллайди. Мис захираси бўйича 10211, уран
2
жараёни туфайли вужудга келган иқтисодий афзалликлардан фойдала- бўйича 7–8 чи ўринни, уни қазиб олиш бўйича 11–12 чи ўринда туради.
ниш имконияти туғилади. Топилган конларнинг захиралари ичида ёқилғи-энергетика, тоғ кон
1
Ушбу ўринда глобаллашув атамасининг мазмун-моҳиятига эътибор рудалари ва кимёвий хом ашё, қурилиш моллари, 370 дан ортиқ нефть
қаратадиган бўлсак, «глобаллашув» атамаси дастлаб америкалик олим ва газ конлари, шахталар, карьерлар, саёз конлар, очиқ конлар ва 300 га
яқин ер ости чучук сув ҳавзалари бор.
3
Т.Левиттнинг 1983 йили «Гарвард бизнес ревью» журналида чоп этилган Ўзбекистонда асосий энергетика ресурси табиий газ ҳисобланади,
мақоласида тилга олинган эди. Муаллиф йирик трансмиллий корпораци- унинг захираси 2 трлн м3. Бундан ташқари кўмир (ангрен кўмир кони
ялар ишлаб чиқарадиган турли-туман маҳсулот бозорларининг бирлашув 1,9 млрд тонна қўнғир кўмир захирасига эга), уран (умумий захираси 230
жараёнини шундай деб атаган эди. минг т.) ва гидроэнергия (Чирчиқ, оҳангарон, Сурхондарё дарёлари ва
2
Хўш, бугун глобаллашув жараёнидан кимлар, яъни қайси давлатлар кўпгина кичик дарёлар) ресурслари мавжуд. 4
кўпроқ манфаат топмоқда? Ҳеч иккиланмасдан айтиш мумкинки, ривож- Энг асосий кўрсаткичлардан бири бўлмиш меҳнат ресурсларига кела-
ланган мамлакатлар бошқа ривожланаётган ва учинчи давлатлардан кўра диган бўлсак, мамлакатимиз аҳолисининг 39 фоизини ёшлар, 54 фоизини
кўпроқ ютуққа эга бўлмоқда. Тараққий этган давлатлар билан ривожла-
1 Stalker P. Travailleuts sans frontieress // Traval. Geneve, 200, # 34.
1 Умаров Б. Глобаллашув зиддиятлари: иқтисодий, ижтимоий ва маънавий жиҳатлари. 2 Одинаева З. Қизилқум сахросида баҳор. Тошкент: “Муҳаррир”, 2008.
– Т.: «Маънавият», 2006. 3 www.uznature.uz/index.
2 Мировая экономика и международные отношения, 1998, №1. 4 www.uznature.uz/index
21 21
