Page 34 - ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ
P. 34
Ш.И. МУСТАфАКУЛОВ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ 1 - Б О Б
НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ
Гуруҳ Кўрсаткич тузилмаларининг криминалга алоқадорлиги, жамоат ташкилотлари хиз-
2. Ҳуқуқий жозибадорлик Ҳуқуқий нуқтаи назардан бизнес қилиш учун яратилган матининг сифати, инсон манфаатлари ва қонунларнинг поймол бўлаёт-
қулай шароитлар ганлиги, турли гуруҳ ва уруғларнинг таъсир доираси, бошқа давлатлар-
3. Инвестициялаш жараё- Демографик босимнинг даражаси (dbd) нинг мамлакатнинг ички ишларига аралашуви каби омиллар инобатга
1
нида рисклар Олиб борилаётган сиёсатдан ва ҳаётдан норози бўлган олинади.
аҳолининг қатлами (nb) инвестиция муҳити (ёки инвестицион муҳит) жуда кенг маънода иш-
Давлат тузилмаларида авж олган коррупция ҳолати (dtk) латиладиган тушунча бўлиб, инвестор томонидан ҳисобга олинадиган
Инсон ҳуқуқ ва эркинликларининг поймол бўлиш даражаси (ihepb) барча муаммолар ва масалаларни ўз ичига қамраб олади. инвестор томо-
Юқори бошқарув гуруҳларининг таъсир кўрсатиш даражаси (ybog) нидан маълум бир давлатга инвестиция қилишнинг қулай ва ноқулай то-
Давлат хавфсизлик органларининг таъсир кўрсатиш монлари баҳоланади, шу билан бир қаторда, ўз капиталини киритмоқчи
даражаси (dxot) бўлган мамлакат мафкураси, сиёсати, иқтисодиёти ва маданиятига катта
Бошқа давлат/ҳудудларнинг таъсир кўрсатиш даражаси (bt) аҳамият берилади.
М а н б а: Schwab K. World Economic Forum: The Global Competitiveness Report. Geneva: World Economic инвестиция муҳитининг ҳар томонлама, чуқур таҳлил қилиниши асо-
Forum, 2013 сида инвестиция таваккали аниқланади. инвестиция муҳити ва тавак-
Бутунжаҳон иқтисодий форуми иқтисодий жозибадорликни аниқ- кал даражалари бир-бирларига тескари нисбатдадир. яъни инвестиция
лашда қуйидаги формуладан фойдаланади: муҳити қанчалик қулай бўлса, инвесторнинг тадбиркорлик таваккали
IJ = mb + mbs + is + isd + ibh + trd + is (1.1) шунчалик паст даражада бўлади ва бу инвесторларнинг кириб келиши-
ни кўпайтиради. аксинча, инвестиция муҳити ноқулай бўлса, таваккал
IJ – «иқтисодий жозибадорлик» бўйича давлатга берилган балл. даражаси юқори бўлади. Бу эса, инвестиция қабул қилувчи томоннинг
Ҳуқуқий жозибадорликни аниқлашда «бизнесни юритиш» рейтинги- сарф-харажатлари ўсишига олиб келади.
2
дан фойдаланилади. инвестиция муҳити объектив категория бўлиб, у ўзида ҳар бир
1 алоҳида олинган вақт доирасида инвесторлар учун ҳақиқатда мавжуд
HJ = –— (1.2) бўлган шарт-шароитлар мажмуасини акс эттиради. Хусусан, давлат
DB
ҳокимиятининг таъсирчанлиги инвестиция муҳитини аниқловчи омил-
Бу ерда, HJ – ҳуқуқий жозибадорлик; DB – «Doing business»да дав- лардан биридир. шундан келиб чиқиб, ҳар бир капитал жалб қилувчи
латнинг рейтинги. мамлакат маълум бир инвестиция тизимига эгалигини таъкидлаш мум-
1 кин. Бу тизим ҳуқуқий меъёрлар ва муассасалардан иборат хорижий ин-
Risk = ———————–———————————— (1.3) вестицияларни қабул қилиш тизими ва инвестиция муҳитини ўз ичига
dbd + nb + dtk + ihepb + ybog + dxot + bt
олади. Хорижий капитални қабул қилиш тизими инвестиция муҳитининг
Бу ерда, risk – инвестициялаш жараёнида рискнинг мавжудлик дара- компоненти бўлиб хизмат қилади ва унга нисбатан мустақил равишда
жаси: кўрсаткич қиймати қанчалик катта бўлса, капитал қўйилмаларни ташкил этилади.
жойлаштиришда риск даражаси шунчалик кичик бўлади. Чунки у инвестиция муҳитини ўзгартиришга қодирдир. Хорижий ин-
навбатдаги лойиҳа Тинчлик учун жамғармаси (The Fund for Peace) вестицияларни қабул қилиш тизими қабул қилувчи томонни хорижий ка-
томонидан 12 та тамойил асосида учта гуруҳга (иқтисодий, ижтимоий ва питални миллий иқтисодиётга қулай равишда кириб келишини намоён
сиёсий) бўлган ҳолда, инвестицион муҳитни англатувчи давлатнинг фао- этса, инвестиция муҳити кириб келган капитални мамлакат ичида оп-
лиятсизлик индексидир. ижтимоий гуруҳга: демографик босим даража- тимал равишда ўсиб бориш вазиятига баҳо беради. инвестиция муҳити
си, миграция даражаси, ҳаётдан норози бўлганлар сони, давлатдан чиқиб 1
кетган эмигрантлар; иқтисодий гуруҳга: иқтисодий ўсишнинг номута- 2 The Failed States Index Rankings. URL: http://ffp.statesindex.org/rankings.
Пинали Э. инвестиционный климат и частный сектор. // Экономическое обозрение. 2005.,
носиблиги, иқтисодий беқарорлик даражаси; сиёсий гуруҳга – давлат № 9, C. 42–43.
