Page 38 - ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ
P. 38
Ш.И. МУСТАфАКУЛОВ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ 1 - Б О Б
НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ
Инвестицион салоҳият айнан инвестицион жозибадорликни юзага келтирилди. Бунда асосий гуруҳлар сифатида ҳудуднинг комплекс кўр-
келтиради ва уни оширишга хизмат қилади (1.2.3-жадвал). Инвестици- саткичлари акс этадиган ижтимоий-иқтисодий салоҳиятни англатувчи
он жозибадорликка инвестицион риск тескари (салбий) таъсир кўрса- нуқтаи назарлар ва илмий-амалий қарашлар умумлаштирилган ва клас-
тади. сификацияланган (1.2.3-жадвал).
Юқорида баён этилган фикрларни давом эттирган ҳолда, инвестици- Тадқиқотларнинг гувоҳлик беришича, агар инвестиция муҳити яхши
он рискни ва уни интеграл баҳолашни қуйидаги гуруҳларга бўлиб талқин бўлса, бир томондан, ички инвестициянинг ўсишига, мўлжалланган ха-
этиш мумкин: ражатлар таркибида истеъмолга нисбатан жамғаришнинг кўпайишига
– молиявий (давлат/маҳаллий бюджет ва корхоналар бюджетининг имкон беради. Бу эса, иқтисодий ўсиш суръатлари юқори бўлишининг
баланслаштирилгани); кафолатидир.
– иқтисодий (ҳудуднинг иқтисодий ривожланиш тенденцияси); 1.2.3 - ж а д в а л
– ижтимоий (ҳудуднинг ижтимоий ҳолати); Мамлакатнинг инвестицион салоҳияти ва унга таъсир
– жиноятчилик (ҳудуддаги криминал вазият, тез-тез содир бўладиган кўрсатадиган омиллар мажмуаси 1
оғир жиноятлар, иқтисодий жиноятлар ва босқинчилик ҳолати); № Гуруҳ Кўрсаткич тўплами
– экологик (атроф-муҳитнинг ифлосланиши); I. ҲУДУДЛАРНИНГ ИНВЕСТИЦИОН САЛОҲИЯТ ДАРАЖАСИГА ТАЪСИР КЎРСАТУВЧИ ОМИЛЛАР
– бошқарув (мақсадли дастурларнинг мавжудлиги, бошқарув фао- 1. Табиий-географик – хом ашё ресурслари: минерал хом ашёлар; ер ва сув; ёқилғи-
лиятининг ривожланганлик даражаси, бюджет ва унинг устидан салоҳият энергетика; турли хилдаги руда ва металлар.
оқилона бошқарув). 2. Меҳнат салоҳияти – ҳудуднинг демографик салоҳияти: аҳоли зичлиги; меҳнат
Турли хилдаги барча инвестициялар учун ҳар хил кўринишдаги ин- ресурсларининг сони ва сифати; ишчи кучи; меҳнатга тўла-
вестицион муҳитнинг мавжудлиги эътиборлидир. Бинобарин, у ёхуд ин- надиган ўртача ойлик иш ҳақи; ишсизлар сони; ишлаётганлар
вестор ва инвестицияни қабул қилувчи шахслар ҳеч қачон бир хилдаги ва ишсизларнинг ёш даражаси; ишсизларнинг малакаси ва
савияси.
мақсадни кўзламайди. 3. Ишлаб чиқариш – ишлаб чиқариш қувватлари: ялпи ҳудудий маҳсулот (ЯҲМ);
Инвестицияни қабул қилувчи томон минимал ресурсларни жалб этиш салоҳияти асосий воситаларнинг ҳолати; ишлаб чиқариш омилларининг
эвазига комплекс тарзда ижтимоий-иқтисодий вазифаларни амалга унумдорлиги; ҳудуднинг тармоқлар ва соҳалар кесими бўйича
оширишни, иккинчи томон эса, узоқ муддат давомида максимал фой- ихтисослашуви; импорт ва экспортнинг ҳажми.
да олишни кўзлаб ҳаракатланади. Шунинг учун инвестициялар бозорида 4. Инновацион салоҳият – ҳудуднинг фан-техника салоҳияти: илмий-техникавий ютуқ-
талаб ва таклиф қонунларининг амал қилиши (манфаатлар уйғунлиги) лар; фан ва илмий даражага эга бўлганлар; илмий-техникавий
лойиҳалар ҳажми; илм билан шуғулланаётганлар; ҳудудда
ва мувозанатликни таъминлаш билан боғлиқ жараёнлар кечади. мавжуд бўлган илмий текшириш ва тажриба-конструкторлик
шуларни ҳисобга олиб, узоқ муддатли оралиқда инвестицион институтлари/филиаллари.
муҳитнинг барқарор бўлиши, шу билан бирга, инвестицион иқлим иж- 5. Институционал – республика ва маҳаллий қонунчилик: истеъмолчиларнинг
тимоий такрор ишлаб чиқариш фазаларида иштирок этадиган (истеъмол салоҳият ҳуқуқлари; корпоратив бошқарув принциплари; соғлом рақобат
муҳити; бизнесни юритиш учун яратилган шароит ва ахборот
қилинадиган) омиллар (ресурсларга) бўлган талабдан келиб чиқиб, ўзга- таъминоти; бухгалтерия ҳисоби ва статистик ҳисоботлар; мо-
рувчан бўлиши лозим. лиявий бозорлар ва институтларнинг ривожланганлиги.
Ҳозирги ижтимоий-иқтисодий шароитда инвестицияларнинг кириб 6. Инфраструктура – инфраструктура таъминоти: ҳудудда мавжуд бўлган сув ва
келиши инновацион соҳаларнинг ривожланишига ва инновацион тад- салоҳияти электр-энергияларнинг ҳолати; аэропорт, автомобиль ва темир
биркорликнинг тараққий этишига, инвестицион иқлимга ва инвестиция- йўлларнинг мавжудлиги; ахборот-коммуникация технология-
ларининг ривожланганлиги.
лаш механизмига боғлиқдир. 7. Молиявий салоҳият – молиявий салоҳиятнинг асосий мезонлари: тижорат банклари
Минтақавий иқтисодиёт бўйича амалга оширилган илмий изланиш- томонидан хўжалик юритувчи субъектлар фаолияти учун
ларни ўрганиш асносида мазкур тадқиқотда ҳудудларнинг инвестицион
жозибадорлигини кўрсатувчи омиллар гуруҳлангани ҳолда ягона тизимга 1 Муаллиф ишланмаси.
