Page 67 - ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ

Ш.И. МУСТАфАКУЛОВ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИКНИНГ 1 - Б О Б
НАЗАРИЙ, МЕТОДОЛОГИК ВА АМАЛИЙ ТАЛҚИНИ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ
алоқадорликни топишга имкон беради. Бироқ жуда муҳим аҳамиятга эга нафақат давлат бошқарувчилари, балки илмий-тадқиқот соҳаси билан
бўлиши мумкин бўлган жиҳатлар йўққа чиқади. шуғулланувчиларнинг ҳам қизиқиши орта бошлади.
Сифатли баҳолашнинг асосий камчиликларидан бири – унинг эк- Мазкур соҳанинг асосчиларидан бири сифатида Гарвард биз-
спертларнинг субъектив фикрлари билан кучли боғланганлигидадир. нес мактабининг профессори Майкл Портер тилга олинади. Унинг
Ҳозирги кунда хатарни бошқариш бўйича энг оптимал ва кенг тарқалган қарашига кўра, ривожланган ва ривожланаётган соҳа ёки тармоқлар ай-
усуллардан сифатий ва миқдорий ёндашувларни қўшган ҳолда қўллаш нан кластерни татбиқ этиш ёки унинг баъзи бир элементларидан фойда-
кенг тарқалган. ланиш орқали юқори натижаларга эришган.
шуни таъкидлаш лозимки, осиё давлатларида, Россия ва Бразили- Жами 9 та мамлакатда 100 дан ортиқ тармоқларни таҳлил қилган олим
яда содир бўлган ва аксарият хорижий инвесторларнинг кетишига сабаб шундай хулосага келадики, юқори рақобатдошликка эга бўлган транс-
бўлган сўнги молиявий инқироз рейтинг агентликларнинг ҳамда мамла- миллий компаниялар ўз ривожига бир нечта давлатларга бўлиниб кетган
кат ва сиёсий хатарларни баҳолаш бўйича мавжуд моделларнинг ўхшаш ташкилотларнинг мустақил ҳаракат қилиши орқали эмас, балки тизимли
воқеаларни прогнозлаштириш борасидаги имкониятнинг пастлигини равишда битта давлат ёки битта минтақага концентрациялашуви орқали
кўрсатди. шу боис, мамлакат хатарини баҳолаш бўйича ишончли мо- эришган. Бундан кўринадики, юқори рақобатлашув кўрсаткичларига эга
делларни ишлаб чиқиш долзарблигича қолмоқда. бўлган компания ўз ютуғи орқали атрофдаги иқтисодий субъектларга:
истеъмолчилар, хом ашё етказиб берувчилар ва рақобатчиларга ўзининг
ижобий таъсирини ўтказади. охир-оқибатда, атрофдагиларнинг кучайи-
Акс-садо билан баҳслашма: бари- ши компаниянинг рақобатбардошлиги янада юксалишига сабаб бўлади.
бир сўнгги сўзни у айтади! Ушбу ўзаро манфаатдорлик туфайли кластерларнинг шаклланиши юзага
Рамон Гомес де ла серна
келади.
1.4. ИНВЕсТИЦИОН МУҳИТ ЖОЗИБАДОРлИГИНИ М.Портернинг мулоҳазаларига кўра, «кластер» бу – бир-бирига боғлиқ
ШАКллАНТИРИШДА КлАсТЕРлИ ёНДАШУВ бўлган бир нечта корхоналарнинг тўпламидан иборат бўлган, яъни асосий
воситаларни етказиб берувчилар, махсус хизмат кўрсатувчи инфратузил-
Ривожланган мамлакатлар тажрибаси шундан далолат берадики, малар, мол етказиб берувчилар, илмий-тадқиқот институтлари, таълим
мамлакат ҳудудларининг инвестицион жозибадорлиги у ерда шакл- муассасалари ҳамда бошқа барча бир-бирининг рақобатбардошлигини
ланган кластерлар ва уларнинг ривожланганлик даражасига боғлиқ. оширишга хизмат қиладиган ва, ўз навбатида, кластернинг ҳам ривожла-
Тадқиқотларга кўра, қайси ҳудудда инвестицион муҳит жозибадорли- нишини таъминлайдиган ўзаро манфаатли ҳамкорликни ўрнатувчилар-
ги юқори бўлса, ўша ерда кластерларнинг ривожланганлиги кузатила- нинг жамланмасидир.
ди ёки аксинча. Ушбу иккита иқтисодий категория/иборанинг бир-бири М.Портернинг таъкидлашича, қайси давлат ёки минтақада кластер-
билан узвий алоқаси мавжуд. айнан, инвестицион муҳит ва кластерлар лар ривожланган бўлса, ўша ҳудудда истиқомат қилаётган аҳолининг
ҳудуднинг ижтимоий-иқтисодий ривожланишини, ривожланганлигини турмуш фаровонлиги ва компанияларнинг рақобатлашуви ҳам юқори
1
юзага келтиради. шуларни эътиборга олган ҳолда, тадқиқотнинг ушбу бўлади.
параграфида кластер билан боғлиқ таҳлиллар амалга оширилади. шунинг учун ҳам кластер маъновий жиҳатдан таржима қилинганда
кластерли ёндашувнинг ривожланиши юз йиллик тарихга эга. «биргаликда юксалиш» тушунчасини англатади. кластерлар вертикал
Ҳудудий ишлаб чиқариш мажмуаларидан (ҲиМ) фарқли равишда, интеграцияланган тузилмалардан, биринчи навбатда, ишлаб чиқаришни
«кластер» (инглиз тилидаги таржимаси – бош, боғлам, шингил, тўп) ташкил этишга иннновацион ёндашув, ихтисосликнинг эластиклиги, шу-
максимал даражада бозор механизмини ҳисобга олади ва корхоналар нингдек, алоҳида корхоналар фаолиятини мувофиқлаштириш ва ишлаб
ўзларининг рақобатбардошлигини ошириш мақсадида кластерга бир- чиқариш занжири доирасида мослаштирилиши билан фарқланади.
лашишга ҳаракат қилишади. кластерлаштириш ХХ асрнинг охирги
25 йилида оммавий тус ола бошлади. шундан бошлаб, ушбу соҳага 1 Портер, М. конкуренция: пер. с анг. / М.Портер. – М.: изд. дом «вильямс», 2006.