Page 8 - E-Modul Pendidikan Bahasa Bali SD
P. 8

Panampen  sane  tiosan  taler  kamedalang  antuk  Sujana  Douglas  Brown
                  sakadi  kaunggahang  saking  Tarigan  (1990).  Ri  sampune  nureksain  wates-
                  wates basa, sujana inucap ngwangun cecutetan sakadi ring sor.
                       a) Basa pinaka sistem (tata) sane mapaiketan.
                       b) Basa pinaka pralambang sane arbitrary (sesukan)
                       c) Pralambang-pralambang basa wenten sane marupa suara taler wenten
                       sane marupa sesuratan utawi gegambaran.
                       d) Pralambang-pralambang basa punika madue teges manut sakadi sane
                       sampun kacumpuin.
                       e)  Basa  pinaka  sarana  silar-silur  piuning  utawi  sarana  mapagubugan
                       pantaraning manusa.
                       f) Basa kaanggen sajeroning krama penutur basa utawi budaya.
                       g) Basa pawiwitnyane mapaiketan ring manusa yadiastun nenten
                       kawatesin ring wewidangan manusa kemanten.
                       h) Basa kapolihang antuk manusa makasami maduluran tata cara sane
                       masaih, mesib, utawi nepek sangkaning wenten ciri-ciri kesemestaan
                       (pateh ring sajebag jagate) sajeroning basa miwah tata cara pamalajahan
                       basa.

                         Panampen  para  sujana  ring  ajeng  sampun  prasida  nyantenang  pisaur
                  indik  kasujatian  basa  miwah  kawenteannyane.  Pitaken  sakadi  puniki  sujatine
                  sampun  naenin  kamedalang  antuk  Aristoteles.  Dane  nyantenang  kawentenan
                  basa pinaka sarana sane kaanggen ngamedalang utawi “mungkah” sahananing
                  cita utawi manah (pikiran) saha rasa sajeroning manusa. Piteges basa manut
                  Aristoteles  nyinahang  yening  basa  punika  wawu  prasida  majanten  yening
                  wenten  parindikan  sane  jagi  kamedalang  maduluran  antuk  manah  turmaning
                  rasa.  Piteges  punika  prasida  ngukuhang  kawentenan  manah  turmaning  rasa
                  wantah mabuat sajeroning ngembasang kawentenan basa (Djojosuroto, 2002).
                  Watesan  basa  sakadi  kamedalang  antuk  Aristoteles  maimpasan  kalawan
                  panampen saking Edward Sapir miwah Benyamin L. Whorf sane kaloktah antuk
                  hipotesis  (tetarkan)  Sapir-Whorf.  Tetarkan  puniki  nyinahang  yening  basa  ibu,
                  sane  kapolihang  sadaweg  mayusa  alit,  satmaka  sakadi  pawisik  sane  prasida
                  ngenterang  cecingak  ring  sawewidangan  tiosan  sajeroning  mapari  krama
                  sajeroning  basa.  Kawentenan  sakadi  puniki  prasida  kajantenang  ring  para
                  pamaos  sajeroning  basa  Bali.  Para  pamaos  basa  Bali  saking  alit  sampun
                  kaplajahin  indik  minayang  galah,  inggih  punika  lemah  ‘siang’  miwah  lemeng
                  ‘malam’. Sajeroning lemah wenten sane kabaos semeng ‘pagi’, tengai ‘siang’,
                  tengai tepet ‘tepat siang hari’, sanja ‘sore’, miwah sandi kala ‘antara siang dan
                  malam’.  Yening  imbangang  ring  basa  Indonesia,  minab  nenten  jagi
                  ngamedalang pakewuh santukan pepalihan galah sakadi punika taler kauningin
                  ring  basa  Indonesia.  Pakewuh  pacang  wenten  ri  kala  malajahin  basa  dura



                                                            5
   3   4   5   6   7   8   9   10   11   12   13