Page 8 - E-Modul Pendidikan Bahasa Bali SD
P. 8
Panampen sane tiosan taler kamedalang antuk Sujana Douglas Brown
sakadi kaunggahang saking Tarigan (1990). Ri sampune nureksain wates-
wates basa, sujana inucap ngwangun cecutetan sakadi ring sor.
a) Basa pinaka sistem (tata) sane mapaiketan.
b) Basa pinaka pralambang sane arbitrary (sesukan)
c) Pralambang-pralambang basa wenten sane marupa suara taler wenten
sane marupa sesuratan utawi gegambaran.
d) Pralambang-pralambang basa punika madue teges manut sakadi sane
sampun kacumpuin.
e) Basa pinaka sarana silar-silur piuning utawi sarana mapagubugan
pantaraning manusa.
f) Basa kaanggen sajeroning krama penutur basa utawi budaya.
g) Basa pawiwitnyane mapaiketan ring manusa yadiastun nenten
kawatesin ring wewidangan manusa kemanten.
h) Basa kapolihang antuk manusa makasami maduluran tata cara sane
masaih, mesib, utawi nepek sangkaning wenten ciri-ciri kesemestaan
(pateh ring sajebag jagate) sajeroning basa miwah tata cara pamalajahan
basa.
Panampen para sujana ring ajeng sampun prasida nyantenang pisaur
indik kasujatian basa miwah kawenteannyane. Pitaken sakadi puniki sujatine
sampun naenin kamedalang antuk Aristoteles. Dane nyantenang kawentenan
basa pinaka sarana sane kaanggen ngamedalang utawi “mungkah” sahananing
cita utawi manah (pikiran) saha rasa sajeroning manusa. Piteges basa manut
Aristoteles nyinahang yening basa punika wawu prasida majanten yening
wenten parindikan sane jagi kamedalang maduluran antuk manah turmaning
rasa. Piteges punika prasida ngukuhang kawentenan manah turmaning rasa
wantah mabuat sajeroning ngembasang kawentenan basa (Djojosuroto, 2002).
Watesan basa sakadi kamedalang antuk Aristoteles maimpasan kalawan
panampen saking Edward Sapir miwah Benyamin L. Whorf sane kaloktah antuk
hipotesis (tetarkan) Sapir-Whorf. Tetarkan puniki nyinahang yening basa ibu,
sane kapolihang sadaweg mayusa alit, satmaka sakadi pawisik sane prasida
ngenterang cecingak ring sawewidangan tiosan sajeroning mapari krama
sajeroning basa. Kawentenan sakadi puniki prasida kajantenang ring para
pamaos sajeroning basa Bali. Para pamaos basa Bali saking alit sampun
kaplajahin indik minayang galah, inggih punika lemah ‘siang’ miwah lemeng
‘malam’. Sajeroning lemah wenten sane kabaos semeng ‘pagi’, tengai ‘siang’,
tengai tepet ‘tepat siang hari’, sanja ‘sore’, miwah sandi kala ‘antara siang dan
malam’. Yening imbangang ring basa Indonesia, minab nenten jagi
ngamedalang pakewuh santukan pepalihan galah sakadi punika taler kauningin
ring basa Indonesia. Pakewuh pacang wenten ri kala malajahin basa dura
5