Page 10 - E-Modul Pendidikan Bahasa Bali SD
P. 10
angkepan suara (pinaka wangun jaba) saha manah (pinaka wangun jero).
Pikayunan sang inucap taler nyantenang kawentenan basa pinaka geginan
turmaning prasida kabahbahang manut uger-uger sane majanten watesnyane.
Sangkaning uger-uger punika, prasida kamedalag makudang-kudang uncaran
(lengkara) sane nenten prasida kawilangin akehnyane. Panampen Humboldt
puniki sane kapikayunin antuk Noam Chomsky (1957) ri kala mligbagang indik
basa. Manut sakadi pikayunan Chomsky, soang-soang pamaos maduwe
competence (pangweruhan) sajeroning ngresepang uger-uger tata basa sane
kadruenang. Uger-uger punika marupa wangun sane maya saha magenah ring
tata manah sang pamaos. Pikayunan sakadi punika prasida kapolihang
sajeroning basa Bali. Wangun lengkara basa Bali prasida direpresentasikan
(kajantenang) antuk uger-uger sane wantah asiki, inggih punika FA (frase kruna
aran) + FK (frase kruna kria). Artosnyane, sakancan lengkara basa Bali, akuda
ja akehnyane, prasida kawaliang manut uger-uger punika. Punika ngawinang
Chomsky maosang yening basa punika satmaka paripolah manusa sane
kaenter antuk uger-uger. Kawentenan uger-uger sakadi kabaosang ring ajeng
prasida ngawinang panutur basa Bali sahasa dangan makarya sakancan
lengkara sane dahat akeh tan pawates. Uncaran-uncaran lengkara sane
kamedalang antuk pamaos basa Bali kasengguh pinaka performance. Wangun
basa sane kagambarang antuk uger-uger (sane maya) kasengguh pinaka
struktur dalam/struktur batin/deep structure. Wangun basa sane marupa
uncaran-uncaran punika kasengguh struktur permukaan/struktur lahir/surface
structure. Kawentenan pikayunan saha panampen sakadi ring ajeng prasida
nyantenang yening basa wantah marupa sarana utama sane kaanggen antuk
manusa sajeroning masilar-silur piuning ring parikrama sarahina-rahina.
Basapinaka piranti sane kadruwenin antuk i manusa turmaning prasida
minayang kalawan sarwa maurip tiosan ring mercapada. Soang-soang pamaos
ring pakraman pastika pacang masilar-silur piuning; ring sapunapine dados
pamaos (sang sane mabaos) saha ring sapunapine taler prasida dados
pamiarsa (sang sane mirengang). Sajeroning bebaosan sane becik, polah-palih
paobahan saking pamaos dados pamiarsa saha saking pamiarsa dados
pamaos pacang mamargi gelis turmaning karasayang pinaka kahanan sane
lumrah. Yening kaselehin manut pikayunan krama sane akehan, indike punika
nenten mabuat jagi katureksain, punika taler yening jagi katilikin. Kahanan
sakadi puniki majanten mabinayan ring sujana basa saha pamalajahan basa.
Yening katureksain malih kawentenan basa utawi ketah kasengguh peristiwa
bahasa prasida kagambar sakadi ring sor.
7