Page 10 - E-Modul Pendidikan Bahasa Bali SD
P. 10

angkepan  suara  (pinaka  wangun  jaba)  saha  manah  (pinaka  wangun  jero).
                  Pikayunan  sang  inucap  taler  nyantenang  kawentenan  basa  pinaka  geginan
                  turmaning prasida kabahbahang manut uger-uger sane majanten watesnyane.
                  Sangkaning uger-uger punika, prasida kamedalag makudang-kudang uncaran
                  (lengkara)  sane  nenten  prasida  kawilangin  akehnyane.  Panampen  Humboldt
                  puniki sane kapikayunin antuk Noam Chomsky (1957) ri kala mligbagang indik
                  basa.  Manut  sakadi  pikayunan  Chomsky,  soang-soang  pamaos  maduwe
                  competence  (pangweruhan) sajeroning  ngresepang  uger-uger tata  basa  sane
                  kadruenang. Uger-uger punika marupa wangun sane maya saha magenah ring
                  tata  manah  sang  pamaos.  Pikayunan  sakadi  punika  prasida  kapolihang
                  sajeroning  basa  Bali.  Wangun  lengkara  basa  Bali  prasida  direpresentasikan
                  (kajantenang) antuk uger-uger sane wantah asiki, inggih punika FA (frase kruna
                  aran) + FK (frase kruna kria). Artosnyane, sakancan lengkara basa Bali, akuda
                  ja  akehnyane,  prasida  kawaliang  manut  uger-uger  punika.  Punika  ngawinang
                  Chomsky  maosang  yening  basa  punika  satmaka  paripolah  manusa  sane
                  kaenter antuk uger-uger. Kawentenan uger-uger sakadi kabaosang ring ajeng
                  prasida  ngawinang  panutur  basa  Bali  sahasa  dangan  makarya  sakancan
                  lengkara  sane  dahat  akeh  tan  pawates.  Uncaran-uncaran  lengkara  sane
                  kamedalang antuk pamaos basa Bali kasengguh pinaka performance. Wangun
                  basa  sane  kagambarang  antuk  uger-uger  (sane  maya)  kasengguh  pinaka
                  struktur  dalam/struktur  batin/deep  structure.  Wangun  basa  sane  marupa
                  uncaran-uncaran  punika  kasengguh  struktur  permukaan/struktur  lahir/surface
                  structure.  Kawentenan  pikayunan  saha  panampen  sakadi  ring  ajeng  prasida
                  nyantenang yening basa wantah marupa sarana utama sane kaanggen antuk
                  manusa  sajeroning  masilar-silur  piuning  ring  parikrama  sarahina-rahina.
                  Basapinaka  piranti  sane  kadruwenin  antuk  i  manusa  turmaning  prasida
                  minayang kalawan sarwa maurip tiosan ring mercapada. Soang-soang pamaos
                  ring  pakraman  pastika  pacang  masilar-silur  piuning;  ring  sapunapine  dados
                  pamaos  (sang  sane  mabaos)  saha  ring  sapunapine  taler  prasida  dados
                  pamiarsa (sang sane mirengang). Sajeroning bebaosan sane becik, polah-palih
                  paobahan  saking  pamaos  dados  pamiarsa  saha  saking  pamiarsa  dados
                  pamaos  pacang  mamargi  gelis  turmaning  karasayang  pinaka  kahanan  sane
                  lumrah. Yening kaselehin manut pikayunan krama sane akehan, indike punika
                  nenten  mabuat  jagi  katureksain,  punika  taler  yening  jagi  katilikin.  Kahanan
                  sakadi puniki majanten mabinayan ring sujana basa saha pamalajahan basa.
                  Yening  katureksain  malih  kawentenan  basa  utawi  ketah  kasengguh  peristiwa
                  bahasa prasida kagambar sakadi ring sor.









                                                            7
   5   6   7   8   9   10   11   12   13   14   15