Page 15 - E-Modul Pendidikan Bahasa Bali SD
P. 15
kajantenang patut santukan karasayang sampun manut ring uger-ugernyane
ngraga. Manut uger-uger tata basa (anake alit punika), sajeroning yusa
sapunika, anake alit wawu polih input yening -ang kaanggen nujuang
parilaksana sane kalaksanayang antuk anak tiosan.
Asapunika panarka indik anak alit sajeroning pangiring -ang mapaiketan
ring yusan sang inucap. Tetarka punika kabaos taat asas (tegteg nginutin uger-
uger) miwah maruntutan, inggih punika tetarka sane kamedalang antuk LAD
sane kadruenin. Anake alit punika durung uning (durung polih input). Yening
manut uger-uger tata basa Bali sane patut, wenten pinaka “uger-uger” sane
nyantenang kawentenan pangiring –in ri kala kaanggen nujuang parilaksana
sane kalaksanayang antuk anak tiosan, nanging panandangnyane wenten ring
anggan sang sane mabaos. Prasida taler kabaosang yening tata basa pamaos
anom sane sering “nenten tegteg nuut uger-uger” santukan akeh maduwe
“kakirangan”. Anak alit nenten ja prasida ngamolihang saha nglimbakang basa
manut sakadi sane kapolihang sajangkepnyane. Ring kawentenane puniki,
anak alit inucap taler sakadi ngeras-ngerasang sane ngawinang wenten
minakadi lengkara sane “kasusudang” sakadi kajantenang sajeroning imba ring
sor.
Contoh
Ibu : Ia luas ka peken
Anak Alit : ia was ken
Panyusudan sakadi ring ajeng sujatine prasida kabaos bersistem (maduwe tata
runtut), inggih punika parindikan sane kasusudang marupa wangun basa sane
“nenten mabuat pisan”. Manut sakadi pitegesnyane, wangun sakadi kruna
panyambung ka, pangiket miwah fungtor (punyan, payuke), miwah kecap ring
pangawit kruna. Wangun basa sane nenten kaicalang inggih punika kruna-
kruna sane janten pitegesnyane, sakadi kruna aran, kruna kria, miwah kruna
kahanan. Sajabaning punika, anak alit taler ngukuhang tata runtut kruna miwah
lengkara. Chomsky nyantenang pamolihan basa ibu ring alit-alite kawangun
antuk faktor internal (pawesana jero) sane sampun dados bebaktan. Alit-alite
ngraga- ngraga ngwangun tata basa sane kakawitin antuk ngwangun “tata-tata
lengkara”
maduluran LAD sane kadruenin. Tata lengkara punika akehnyane
prasida kawilangin, sakadi FA + FK (frase aran + frasa kria). Saking tata
lengkara prasida kakardinin lengkara sane akehnyane tan pawates.
pangweruhan sajeroning tata basa sakadi punika kasengguh kompetensi
(kaweruhan). Madasar kaweruhane punika alit-alite prasida mabasa utawi
matuturan. Tutur sane kajantenang antuk anak alit punika kasengguh
performansi (kawagedan). Suara-suara sane prasida kapirengin saking tutur
12