Page 15 - E-Modul Pendidikan Bahasa Bali SD
P. 15

kajantenang  patut  santukan  karasayang  sampun  manut  ring  uger-ugernyane
                  ngraga.  Manut  uger-uger  tata  basa  (anake  alit  punika),  sajeroning  yusa
                  sapunika,  anake  alit  wawu  polih  input  yening  -ang  kaanggen  nujuang
                  parilaksana sane kalaksanayang antuk anak tiosan.

                         Asapunika panarka indik anak alit sajeroning pangiring -ang mapaiketan
                  ring yusan sang inucap. Tetarka punika kabaos taat asas (tegteg nginutin uger-
                  uger)  miwah  maruntutan,  inggih  punika  tetarka  sane  kamedalang  antuk  LAD
                  sane  kadruenin.  Anake  alit  punika  durung  uning  (durung  polih  input).  Yening
                  manut  uger-uger  tata  basa  Bali  sane  patut,  wenten  pinaka  “uger-uger”  sane
                  nyantenang  kawentenan  pangiring  –in  ri  kala  kaanggen  nujuang  parilaksana
                  sane kalaksanayang antuk anak tiosan, nanging panandangnyane wenten ring
                  anggan sang sane mabaos. Prasida taler kabaosang yening tata basa pamaos
                  anom  sane  sering  “nenten  tegteg  nuut  uger-uger”  santukan  akeh  maduwe
                  “kakirangan”. Anak alit nenten ja prasida ngamolihang saha nglimbakang basa
                  manut  sakadi  sane  kapolihang  sajangkepnyane.  Ring  kawentenane  puniki,
                  anak  alit  inucap  taler  sakadi  ngeras-ngerasang  sane  ngawinang  wenten
                  minakadi lengkara sane “kasusudang” sakadi kajantenang sajeroning imba ring
                  sor.

                  Contoh
                  Ibu : Ia luas ka peken
                  Anak Alit : ia was ken
                  Panyusudan sakadi ring ajeng sujatine prasida kabaos bersistem (maduwe tata
                  runtut), inggih punika parindikan sane kasusudang marupa wangun basa sane
                  “nenten  mabuat  pisan”.  Manut  sakadi  pitegesnyane,  wangun  sakadi  kruna
                  panyambung ka, pangiket miwah fungtor (punyan, payuke), miwah kecap ring
                  pangawit  kruna.  Wangun  basa  sane  nenten  kaicalang  inggih  punika  kruna-
                  kruna  sane  janten  pitegesnyane,  sakadi  kruna  aran,  kruna  kria,  miwah  kruna
                  kahanan. Sajabaning punika, anak alit taler ngukuhang tata runtut kruna miwah
                  lengkara.  Chomsky  nyantenang  pamolihan  basa  ibu  ring  alit-alite  kawangun
                  antuk  faktor  internal  (pawesana  jero)  sane  sampun  dados  bebaktan.  Alit-alite
                  ngraga- ngraga ngwangun tata basa sane kakawitin antuk ngwangun “tata-tata
                  lengkara”

                         maduluran  LAD  sane  kadruenin.  Tata  lengkara  punika  akehnyane
                  prasida  kawilangin,  sakadi  FA  +  FK  (frase  aran  +  frasa  kria).  Saking  tata
                  lengkara  prasida  kakardinin  lengkara  sane  akehnyane  tan  pawates.
                  pangweruhan  sajeroning  tata  basa  sakadi  punika  kasengguh  kompetensi
                  (kaweruhan).  Madasar  kaweruhane  punika  alit-alite  prasida  mabasa  utawi
                  matuturan.  Tutur  sane  kajantenang  antuk  anak  alit  punika  kasengguh
                  performansi  (kawagedan).  Suara-suara  sane  prasida  kapirengin  saking  tutur



                                                           12
   10   11   12   13   14   15   16   17   18   19   20