Page 11 - bon-dia-aruba-20200408
P. 11
A11
opinion Diaranson 8 aPriL 2020
Melva Croes-Yánez:
Maneho di condicionnan(Neuro)Cognitivo na cas durante COVID-19 crisis
ORANJESTAD - Mi kico of con nan ta sinti of pas- pronto pa evita cu e switch- cuido na cas. Por pensa di or- keda na cas di e persona 24/7
nomber ta Melva Croes- ando aden tambe ta un reto. mento por transmiti e virus ganisa e ambiente di tal forma ta bon pa opta pa un famia
Yánez, Presidente y con- COVID-19 cerca e persona cu chens pa toca musica, wak keda e oranan pa e cuidado
sehero di Fundacion Al- Hopi di nos ta comparti e aki. Teniendo semper na un bon cine (sin agresion) na por descansa … esaki te ora
zheimer Aruba. Ami, situacion actual di kico ta cuenta cu e cuidado tambe television hunto, tambe ora e e situacion di crisis aki nor-
mescos cu abo tambe y pasando, cu otronan y tambe por yega e punto di stress persona ta sosega of drumi. malisa. Manera di custumber
tur otro hende na Aruba dilanti di e persona aki. Pero halto, di cansancio, etc. Por pensa tambe di organisa Fundacion Alzheimer Aruba
y mundo henter, ta na cas mester realisa cu e persona pa e hende bou di bo cuido lo keda informa comunidad
den e crisis mundial, causa aki, despues di un rato, por Manera ya menciona un nivel por comunica via ‘Whatsapp’, di e preocupacionnan cu por
pa e Covid-19/Corona Vi- hasta lubida mes di kico ta halto di stress tambe por oca- ‘Skype’, etc. cu e sernan keri reina cerca hende cu condi-
rus. Tur esaki pa nos por trata. Na otro banda sa pasa siona, frustracion, eror, prob- di custumber. cionnan (neuro) cognitivo
yuda proteha nos sernan cu e persona aki lo tende algo lema cu concentracion, etc. y con anda cu esakinan. Es-
keri, esnan vulnerabel den of corda un palabra specifi- cerca e cuidado tambe. Pa NO hiba e persona aki na nan cu ta interesa pa haci un
nos comunidad, incluso co di e combersacion y saca contra aresta esaki pa e mo- cas di e cuidado of cerca ni- cita telefonico por manda
mayoria di nos grandinan, esaki di su contexto y inter- mentonan aki, por pensa riba etonan, durante e crisis aki. y su mensahe riba nos punto
contra e infeccion causa preta esaki completamente mas comunicacion (What- tene bo mes na e reglanan vi- di contacto (whatsapp) 592
pa e virus aki. robes. Esaki por genera inki- sapp, etc.) cu un miembro gente di keda na cas. Si e cui- 8416
etud, miedo, angustia, hasta di famia di e hende den bo dado no por haci e switch di
E ultimo 2 siman nos a ricibi agresion cerca dje. P’esey
hopi yamada di familiarnan, mester limita e informacion
cuidadonan na cas. cu nos ta comparti cu of di-
lanti di e persona aki.
Esaki a pone cu mi a haya ta
prudente pa comunica cu co- Den prome instancia e per-
munidad y transmiti algun sona cu tin un problema cog-
tips pa con por anda cu dife- nitivo of ta sufriendo di un of
rente situacion cu por pre- otro forma di trastorno neu-
senta nan mes cerca famia/ rocognitivo, ta comprende
cuidado di e persona cu un of e idioma corporal miho cu
otro forma di deterioro (neu- esun verbal…. Por ehem-
ro)cognitivo. pel, si bo ta drenta of acerca
e persona aki cu un mas-
Maske ta trata di un situacion cariya (“mondkapje”) of cu
cu un comienso y un fin, nos un bril di seguridad bisti, of
mester comprende cu e situa- ta comporta nervioso, span-
cion cu nos ta pasando den ta ta… asina tambe e persona
uno hopi dificil pa tur hende aki lo experiencia bo y lo ac-
y specialmente pa esnan di tua conforme, hasta den un
edad avansa y cu mas chens estado mucho mas eleva di
di core riesgo di contrae un agitacion. E pakico di esaki
infeccion y desaroya compli- ta pasobra e no ta compro-
cacion grave di salud, y/of na nde e cambio repentino aki
circunstancia social, econom- cu ta conflictivo cu su punto
ico of financiero. di referencia. E comporta-
cionnan aki tambe por tuma
Cada situacion di aislamen- luga ora e persona nota cu su
to por trece cune reaccion ser(nan) keri di custumber
emocional, miedo intenso, diripiente no ta bin bishit’e
ansiedad, impotencia, angus- mas. E por cuminsa sinti nan
tia, iritabilidad, rabia, falta di falta y keda puntra pakico
concentracion, problema pa nan no ta bin mas, hasta bira
drumi, depresion, etc. Es- preocupa cu algo por a pasa.
akinan tambe por observa Atrobe, esaki tambe por causa
cerca hende saludabel den inkietud, ansiedad y hasta
isolacion forsa (instituto) y/of agresion. Comportacionan
exclusion social y soledad (no cu esnan den su alrededor
ricibi bishita) y esnan bou por interpreta eroneamente,
stress continuo. sigur ora no sa kico ta oca-
siona e comportacion ‘foi sla’
Awo, imagina bo mes con aki. Hasta duna calmante of
dificil lo por ta pa un persona tambe remedi pa drumi etc.
cu un of otro condicion cog- cu na su turno lo haci mas
nitivo, den isolacion…. y riba malo cu bon.
dje cu cambionan drastico
den su custumber diario (di Un otro ehempel ta: esun
por ehempel diripiente NO unda tin diferente cuidado cu
por mira su (bisa)nietonan lo cambia turno den weekend
of sernan keri tur dia). Di- of anochi. E cuidado cu ta bay
ripiente e tiki structura cu e cas pa bolbe anochi of den fin
tabatin den su bida a para bira di siman.
un caos completo. Mayo-
ria di hende cu un of otro Mester confia cu e cuidado
condicion (neuro)cognitivo ta cuida su mes bon ora e no
cu of sin deterioro mayor, tin ta cerca e persona cu un di
problema pa comprende kico condicionnan aki. Un sug-
ta pasa den su alrededor. Pa erencia lo por ta pa e cui-
nan por expresa verbalmente dadonan keda drumi por lo