Page 11 - bon-dia-aruba-20200408
P. 11

A11
                                                                                                      opinion Diaranson 8 aPriL 2020
            Melva Croes-Yánez:

             Maneho di condicionnan(Neuro)Cognitivo na cas durante COVID-19 crisis



            ORANJESTAD          -   Mi  kico of con nan ta sinti of pas-  pronto pa evita cu e switch-  cuido na cas. Por pensa di or-  keda na cas di e persona 24/7
            nomber  ta  Melva  Croes-    ando aden tambe ta un reto.   mento  por  transmiti  e  virus  ganisa e ambiente di tal forma  ta  bon  pa  opta  pa  un  famia
            Yánez,  Presidente  y  con-                               COVID-19  cerca  e  persona  cu chens pa toca musica, wak  keda  e  oranan  pa  e  cuidado
            sehero  di  Fundacion  Al-   Hopi  di  nos  ta  comparti  e  aki.  Teniendo  semper  na  un bon cine (sin agresion) na  por  descansa  …  esaki  te  ora
            zheimer     Aruba.    Ami,  situacion  actual  di  kico  ta  cuenta  cu  e  cuidado  tambe  television hunto, tambe ora e  e  situacion  di  crisis  aki  nor-
            mescos  cu  abo  tambe  y  pasando, cu otronan y tambe   por  yega  e  punto  di  stress  persona  ta  sosega  of  drumi.  malisa. Manera di custumber
            tur  otro  hende  na  Aruba  dilanti di e persona aki. Pero  halto, di cansancio, etc.   Por pensa tambe di organisa  Fundacion  Alzheimer  Aruba
            y mundo henter, ta na cas  mester  realisa  cu  e  persona                             pa e hende bou di bo cuido  lo  keda  informa  comunidad
            den e crisis mundial, causa  aki,  despues  di  un  rato,  por  Manera ya menciona un nivel  por comunica via ‘Whatsapp’,  di e preocupacionnan cu por
            pa e Covid-19/Corona Vi-     hasta  lubida  mes  di  kico  ta  halto di stress tambe por oca-  ‘Skype’, etc. cu e sernan keri  reina  cerca  hende  cu  condi-
            rus.  Tur  esaki  pa  nos  por  trata.  Na  otro  banda  sa  pasa  siona, frustracion, eror, prob-  di custumber.   cionnan  (neuro)  cognitivo
            yuda  proteha  nos  sernan  cu e persona aki lo tende algo  lema  cu  concentracion,  etc.                          y con anda cu esakinan.  Es-
            keri, esnan vulnerabel den  of  corda  un  palabra  specifi-  cerca  e  cuidado  tambe.  Pa  NO  hiba  e  persona  aki  na  nan cu ta interesa pa haci un
            nos  comunidad,  incluso  co  di  e  combersacion  y  saca  contra aresta esaki pa e mo-  cas di e cuidado of cerca ni-  cita  telefonico  por  manda
            mayoria di nos grandinan,  esaki di su contexto y inter-  mentonan aki, por pensa riba  etonan, durante e crisis aki. y  su  mensahe  riba  nos  punto
            contra  e  infeccion  causa  preta  esaki  completamente  mas  comunicacion  (What-    tene bo mes na e reglanan vi-  di  contacto  (whatsapp)  592
            pa e virus aki.              robes. Esaki por genera inki-  sapp,  etc.)  cu  un  miembro  gente di keda na cas. Si e cui-  8416
                                         etud,  miedo,  angustia,  hasta  di  famia  di  e  hende  den  bo  dado no por haci e switch di
            E ultimo 2 siman nos a ricibi  agresion  cerca  dje.    P’esey
            hopi  yamada  di  familiarnan,  mester  limita  e  informacion
            cuidadonan na cas.           cu nos ta comparti cu of di-
                                         lanti di e persona aki.
            Esaki a pone cu mi a haya ta
            prudente pa comunica cu co-  Den  prome  instancia  e  per-
            munidad  y  transmiti  algun  sona cu tin un problema cog-
            tips pa con por anda cu dife-  nitivo of ta sufriendo di un of
            rente  situacion  cu  por  pre-  otro forma di trastorno neu-
            senta  nan  mes  cerca  famia/  rocognitivo,  ta  comprende
            cuidado di e persona cu un of  e  idioma  corporal  miho  cu
            otro forma di deterioro (neu-  esun  verbal….  Por  ehem-
            ro)cognitivo.                pel, si bo ta drenta of acerca
                                         e  persona  aki  cu  un  mas-
            Maske ta trata di un  situacion  cariya  (“mondkapje”)  of  cu
            cu un comienso y un fin, nos  un bril di seguridad bisti, of
            mester comprende cu e situa-  ta  comporta  nervioso,  span-
            cion cu nos ta pasando den ta  ta…  asina  tambe  e  persona
            uno hopi dificil pa tur hende  aki lo experiencia bo y lo ac-
            y  specialmente  pa  esnan  di  tua  conforme,  hasta  den  un
            edad  avansa  y  cu  mas  chens  estado  mucho  mas  eleva  di
            di  core riesgo di contrae un  agitacion.  E  pakico  di  esaki
            infeccion y desaroya compli-  ta  pasobra  e  no  ta  compro-
            cacion grave di salud, y/of na  nde  e  cambio  repentino  aki
            circunstancia social, econom-  cu ta conflictivo cu su punto
            ico of financiero.           di  referencia.  E  comporta-
                                         cionnan aki tambe por tuma
            Cada  situacion  di  aislamen-  luga ora e persona nota cu su
            to  por  trece  cune  reaccion  ser(nan)  keri  di  custumber
            emocional,  miedo  intenso,  diripiente  no  ta  bin  bishit’e
            ansiedad, impotencia, angus-  mas. E por cuminsa sinti nan
            tia, iritabilidad, rabia, falta di  falta  y  keda  puntra  pakico
            concentracion,  problema  pa  nan no ta bin mas, hasta bira
            drumi,  depresion,  etc.    Es-  preocupa cu algo por a pasa.
            akinan  tambe  por  observa  Atrobe, esaki tambe por causa
            cerca  hende  saludabel  den  inkietud,  ansiedad  y  hasta
            isolacion forsa (instituto) y/of  agresion.    Comportacionan
            exclusion social y soledad (no  cu  esnan  den  su  alrededor
            ricibi  bishita)  y  esnan  bou  por  interpreta  eroneamente,
            stress continuo.             sigur  ora  no  sa  kico  ta  oca-
                                         siona e comportacion ‘foi sla’
            Awo,  imagina  bo  mes  con  aki.  Hasta duna calmante of
            dificil lo por ta pa un persona  tambe  remedi  pa  drumi  etc.
            cu un of otro condicion cog-  cu  na  su  turno  lo  haci  mas
            nitivo, den isolacion…. y riba  malo cu bon.
            dje  cu  cambionan  drastico
            den  su  custumber  diario  (di  Un  otro    ehempel  ta:  esun
            por  ehempel  diripiente  NO  unda tin diferente cuidado cu
            por  mira  su  (bisa)nietonan  lo cambia turno den weekend
            of  sernan  keri  tur  dia).  Di-  of anochi. E cuidado cu ta bay
            ripiente e tiki structura cu e  cas pa bolbe anochi of den fin
            tabatin den su bida a para bira  di siman.
            un  caos  completo.  Mayo-
            ria  di  hende  cu  un  of  otro  Mester  confia  cu  e  cuidado
            condicion  (neuro)cognitivo  ta cuida su mes bon ora e no
            cu of sin deterioro mayor, tin  ta  cerca  e  persona  cu  un  di
            problema pa comprende kico  condicionnan  aki.  Un  sug-
            ta  pasa  den  su  alrededor.  Pa  erencia  lo  por  ta  pa  e  cui-
            nan por expresa verbalmente  dadonan  keda  drumi  por  lo
   6   7   8   9   10   11   12   13   14   15   16