Page 11 - HOH
P. 11

Diaranson, 18 Juni 2025                                        AWEMainta                                                  SALUD            13
















          No por ‘cope’                                           Rabia explosivo y comportacion ‘reckless’ tambe por ta un forma di “cope” — special-

                                                                  mente p’esnan cu nunca no a siña con pa expresa dolor den maneranan mas saludabel.
                                                                  E brotenan aki hopi biaha ta djis dolor purbando di scapa.



       no ta debilidad                                            Dicon nos ta cay den e trampanan aki? Pasobra nan ta facil, familiar, y hopi biaha social-
                                                                  mente reforsa. Bebe pa relaha ta normalisa. Overwork ta wordo elogia. Bisa cu bo ta
                                                                  “demasiado druk” pa procesa bo sentimentonan ta zona productivo. Pero djis pasobra
                     E ta un señal                                e ta comun no ta nifica cu e ta saludabel.


       TUR hende ta “cope” — pero no tur hende ta “cope”          Con pa cuminsa un cambio: Conscientisacion, compasion y sosten
       mes  bon. Den momentonan  di stress,  ansiedad, of         Pues con nos ta cuminsa un cambio?
       incertidumbre profundo, nos ta busca algo — cual-          1. Prome: conscientisacion. Reconoce kico bo ta haci ora bo ta abruma. Sea honesto.
       kier cos — pa sinti nos miho, of por lo menos pa sinti     Sin berguensa — djis curiosidad. Puntra bo mes: Esaki ta yuda mi cura, of djis ta yuda
       menos malo. E instinto ey ta humano. Pero ora nos          mi sconde?
       mecanismo di “cope” scogi ta cuminsa herida mas cu         2. Di dos: compasion. Bo a scoge e patronchinan aki pa un rason. Probablemente nan
       nan ta yuda, nos ta drenta den teritorio no-saludabel      a yuda bo sobrevivi algo. Pero sobrevivencia no ta mesun cos cu biba — y bo ta merece
       — y hopi di nos ni sikiera ta ripara cu esey ta pasando.   mas cu sobrevivencia.

                                                                  3. Di tres: exploracion. Purba hermentnan di “cope” mas saludabel. Papia cu un hende.
       Strategianan di “cope” no-saludabel of maladaptativo       Skirbi cosnan. Move bo curpa. Practica trankilidad. Bo no tin mester di cambia tur cos
       hopi biaha ta parce alivio di corto plaso. Bo ta bebe      di anochi pa mainta — pero hasta cambionan chikito por kibra patronchinan grandi.
       algo pa calma bo nervionan. Bo ta wak serie tras di        4. Finalmente: sosten. Si e patronchinan aki ta sinti pega, bo no ta debil. Bo ta humano.
       serie pa evita bo pensamento. Bo ta reacciona agresi-      Terapia, comunidad, y conbersacionnan honesto por haci un diferencia grandi.
       vamente ora bo ta sinti bo abruma. E momento ey, e ta
       funciona — e ta distrae, calma, of laga bo drumi. Pero     “Cope” nunca no ta tocante perfeccion — e ta tocante siña atende dolor cu cuido, no
       cu tempo, e patronchinan aki ta acumula, haciendo e        djis control. Nos tur tin nos defaultnan. E poder ta bini ora nos ta cuminsa scoge nan
       stress original mas pio.                                   conscientemente.


       Evita, emocionnan silencioso y auto-castigo
       Tuma evacion, por ehempel. Evita bo problemanan por
       sinti mas facil cu enfrenta nan. Bo ta pospone comb-
       ersacionnan, ignora bo inbox, of drumi excesivamente
       pa scapa di realidad. E stress por sinti mas chikito awe
       — pero e ta crece den e background, wardando.


       Emocionnan silencioso  ta otro comun. Pantaya,
       substancianan, overwork, hasta “scrolling” constante
       — esakinan ta maneranan cu nos ta desconecta di
       sentimentonan cu nos  no sa con pa maneha. Pero
       silencia no ta mute solamente loke ta malo selectiva-
       mente. E ta mute tur cos: alegria, curiosidad, conexion.


       Despues tin auto-castigo disfrasa como control.
       Trastorno di alimentacion. Auto-daño. Over-ehercicio.
       Esakinan no ta djis comportacion — nan ta mensa-
       henan  cu  nos ta manda pa nos  mes  ora nos  no ta
       sinti nos sigur, mira, of digno. Y aunke nan por ofrece
       control temporal, nan ta crea daño a largo plaso.


       Agradamento di hende y comportacion explosivo
       Agradamento di hende hopi biaha ta wordo pasa por
       halto como un strategia di “cope.” Pero bisa “si” na tur
       cos, evita conflicto, of silencia bo necesidadnan hopi
       biaha ta un manera pa evita rechaso of abandono. E ta
       silencio emocional bisti como amabilidad.
   6   7   8   9   10   11   12   13   14   15   16