Page 12 - HOH
P. 12
24 BON PA SA AWEMainta Diaranson, 18 Juni 2025
Kico berdaderamente ta pasando den bo celebro?
BO celebro ta un motor di 3 liber, traha di alrededor di 86
biyon di neuron, constantemente vibrando cu señalnan
electrico y reaccionnan kimico. E ta maneha tur cos for di
bo latido di curason te na bo pensamento mas profundo
— sinembargo mayoria di nos no ta compronde completa-
mente kico ta pasando aya ariba. Aki tin un tour compacto di
hecho fascinante cu bo mester sa tocante bo celebro, basa
riba bistanan for di neurociencia y psicologia.
1. Bo celebro ta funciona cu electricidad y kimica
Neuronnan ta comunica pa medio di impulsonan electrico
y neurotransmisornan, manera dopamina (recompensa),
serotonina (estado di animo), y acetilcolina (siñamento).
E kimiconan aki ta yuda regula tur cos for di motivacion
te na memoria — y desbalansa den nan ta conecta cu
trastornonan manera depresion y enfermedad di Parkinson
(National Institute of Mental Health).
2. E ta ‘re-wire’ su mes constantemente di tarea. Bo celebro ta cambia rapidamente enfoke entre
Danki na neuroplasticidad, bo celebro semper ta cambi- tareanan, locual ta baha exactitud y eficiencia. Segun inves-
ando. Siña un habilidad nobo, forma un custumber, of recu- tigacion for di Stanford University, “multitasking” berdade-
pera for di un lesion ta berdaderamente re-modela rutanan ramente ta haci bo mas malo den filtra informacion irelevante
neural. E adaptabilidad aki ta splica con terapia ta funciona, y corda loke bo ta haciendo.
dicon practica ta mehora rendimento, y hasta con sobre-
vivientenan di atake celebral ta recupera habilidadnan perdi 5. Recuerdonan no ta fiho
(Harvard Medical School). Cada biaha cu bo ta corda un recuerdo, bo celebro ta
reconstrui’e, locual ta haci recuerdonan vulnerabel pa distor-
3. Bo celebro ta uza hopi energia sion. Estudionan for di e American Psychological Association
Aunke e ta djis rond di 2% di bo peso corporal, e celebro ta ta mustra cu hasta recuerdonan emocionalmente bibo por
consumi alrededor di 20% di energia di bo curpa, principal- ta incorecto — bo celebro ta yena e buraconan cu asun-
mente den forma di glucose. P’esey cansancio, mal enfoke, cionnan of informacion mas laat.
of cambionan di humor por resulta for di nivel di sucu abou
den sanger of falta di soño (Scientific American). 6. Soño literalmente ta “limpia” e celebro
Durante soño profundo, e sistema glinfatico ta saca desper-
4. E no por haci varios cos pareu (no berdaderamente) dicio, incluyendo beta-amyloid, un proteina conecta cu
Loke nos ta yama “multitasking” ta berdaderamente cambio enfermedad di Alzheimer. Keda sin drumi bon no ta djis haci
bo cansa — e por aumenta bo riesgo di deterioro cognitivo
(National Institutes of Health).
Bo celebro ta constantemente adaptando, pero e tin mester
di cuido. Duna prioridad na soño, keda curioso, y aliment’e
CLICK AKI bon — pasobra e organo misterioso aki no solamente ta
maneha bo presente, sino tambe ta duna forma na bo futuro.
Conoce con e ta funciona t’e prome paso pa uz’e miho.