Page 12 - HOH
P. 12

24 BON PA SA                                                   AWEMainta                                               Diaranson, 18 Juni 2025


















       Kico berdaderamente ta pasando den bo celebro?






       BO celebro ta un motor di 3 liber, traha di alrededor di 86
       biyon  di neuron,  constantemente  vibrando  cu  señalnan

       electrico y reaccionnan kimico. E ta maneha tur cos for di
       bo latido di curason te na bo pensamento mas profundo
       — sinembargo mayoria di nos no ta compronde completa-
       mente kico ta pasando aya ariba. Aki tin un tour compacto di

       hecho fascinante cu bo mester sa tocante bo celebro, basa
       riba bistanan for di neurociencia y psicologia.


       1. Bo celebro ta funciona cu electricidad y kimica

       Neuronnan ta comunica pa medio di impulsonan electrico
       y  neurotransmisornan,  manera dopamina (recompensa),
       serotonina (estado  di animo), y acetilcolina (siñamento).
       E kimiconan aki  ta yuda  regula tur cos for di  motivacion

       te na memoria — y desbalansa den nan ta conecta cu
       trastornonan manera depresion y enfermedad di Parkinson
       (National Institute of Mental Health).



       2. E ta ‘re-wire’ su mes constantemente                                    di tarea. Bo celebro ta cambia rapidamente enfoke entre
       Danki na neuroplasticidad, bo celebro semper ta cambi-                     tareanan, locual ta baha exactitud y eficiencia. Segun inves-
       ando. Siña un habilidad nobo, forma un custumber, of recu-                 tigacion for di Stanford University, “multitasking” berdade-
       pera for di un lesion ta berdaderamente re-modela rutanan                  ramente ta haci bo mas malo den filtra informacion irelevante

       neural. E adaptabilidad aki ta splica con terapia ta funciona,             y corda loke bo ta haciendo.
       dicon practica ta mehora rendimento, y hasta con sobre-
       vivientenan di atake celebral ta recupera habilidadnan perdi               5. Recuerdonan no ta fiho
       (Harvard Medical School).                                                  Cada  biaha cu bo ta corda un recuerdo, bo celebro ta

                                                                                  reconstrui’e, locual ta haci recuerdonan vulnerabel pa distor-
       3. Bo celebro ta uza hopi energia                                          sion. Estudionan for di e American Psychological Association
       Aunke e ta djis rond di 2% di bo peso corporal, e celebro ta               ta mustra cu hasta recuerdonan emocionalmente bibo por
       consumi alrededor di 20% di energia di bo curpa, principal-                ta incorecto — bo celebro ta yena e buraconan cu asun-

       mente den forma di glucose. P’esey cansancio, mal enfoke,                  cionnan of informacion mas laat.
       of cambionan di humor por resulta for di nivel di sucu abou
       den sanger of falta di soño (Scientific American).                         6. Soño literalmente ta “limpia” e celebro
                                                                                  Durante soño profundo, e sistema glinfatico ta saca desper-

       4. E no por haci varios cos pareu (no berdaderamente)                      dicio, incluyendo beta-amyloid,  un  proteina conecta cu
       Loke nos ta yama “multitasking” ta berdaderamente cambio                   enfermedad di Alzheimer. Keda sin drumi bon no ta djis haci
                                                                                  bo cansa — e por aumenta bo riesgo di deterioro cognitivo
                                                                                  (National Institutes of Health).



                                                                                  Bo celebro ta constantemente adaptando, pero e tin mester
                                                                                  di cuido. Duna prioridad na soño, keda curioso, y aliment’e
                                                              CLICK AKI           bon —  pasobra e  organo misterioso  aki no  solamente ta

                                                                                  maneha bo presente, sino tambe ta duna forma na bo futuro.
                                                                                  Conoce con e ta funciona t’e prome paso pa uz’e miho.
   7   8   9   10   11   12   13   14   15   16   17