Page 11 - HOH
P. 11
10 LOCAL AWEMainta Diabierna, 24 October 2025
For di palabra pa progreso:
Cambio ta exigi mas cu combersacion di solamente algun
DEN e ultimo añanan, ta parce cu nos a drenta un era nobo di apertura. Rednan berguensa, y presion social. Den comunidadnan
social, documentario, podcast, y combersacionnan diario ta mas y mas yen chikito, specialmente esnan cu lasonan familiar
di hende papiando di topiconan cu antes tabata tabu: Salud mental, abuso fuerte, tradicionnan religioso, of tabunan cultural,
domestico, sexualidad, rasa, identidad di genero, y trauma. Pero mientras cu e hende hopi biaha ta preocupa di wordo husga,
combersacionnan aki ta bira mas presente, un pregunta mas profundo ta keda: rechasa, of cu nan no lo wordo keri. Topiconan
Sociedad di berdad ta liberando su mes for di miedo y silencio — of ta sola- manera incesto, abuso, malesa mental, y salud
mente un segmento chikito y balente ta papia? sexual ta wordo evita ainda na mesa di cas, na
scol, na trabou — y tin biaha, hasta den consul-
Den diferente cultura — incluyendo den luganan manera Aruba — tin un progreso torio di dokter.
bisto. Generacion- mas jong, defensor- di husticia social, educador-, y traha-
donan di salud publico ta mas dispuesto cu nunca pa nombra problemanan, E resultado? Un cultura di apertura di dos veloc-
cuestiona normanan, y papia berdad n’esnan cu poder. Nos ta mirando mas visi- idad. Riba un caminda, algun hende — hopi biaha
bilidad rond di temanan manera derechonan LGBTQ+, salud mental, violencia esnan cu educacion, acceso na media, of protec-
sexual, y discriminacion sistemico. cion institucional — ta kibra barera, conta nan
storia, y trece cambio. Riba e otro, un mayoria
Pero e cambio aki no ta uniforme. mas keto ta duda ainda, mirando for di na banda,
sin ta sigur si papiando lo trece cambio of conse-
Mientras cu algun ta papia libremente, hopi ainda ta sinti nan mes mara pa miedo, cuencia.
E division aki ta importante. Si ta djis un minoria
ta sinti su mes safe pa papia, e cultura no ta
cambia di berdad — e ta djis parce di ta cambia.
Silencio ta keda e standard pa hopi, y reformanan
importante ta stagna pa falta di presion publico,
casonan visibel, of data confiabel.
Ademas, algun institucion — scolnan, cuerponan
policial, gruponan religioso, y luganan di trabou —
ainda ta desalenta transparencia. Mecanismonan
pa raporta por existi, pero si victimanan tin miedo
di represalia of di wordo ignora, nan ta keda keto.
Y ora hende no ta presenta, problemanan ta keda
scondi, solucionnan ta tarda.
Pero tin speransa. Cambio no mester bini mesora
pa e ta significativo. Cada combersacion cu
cuminsa, cada storia comparti, cada berdad
balente conta ta kita pocopoco for di genera-
cionnan di silencio. E ta crea espacio pa otronan
sigui, moviendo pocopoco e normanan social cu
antes tabata frena tur cos.
Pues, nos ta finalmente cla pa papia di tur cos?
E contesta honesto ta: Algun di nos ta — y esey
ta un comienso. Pero pa esaki bira un berdadero
progreso cultural, nos mester haci mas pa
proteha, sostene, y scucha esnan cu ainda ta sinti
nan mes sin bos.
Cambio no ta solamente tocante ken ta papi-
ando. E ta tocante si sociedad di berdad ta cla pa
scucha nan — y reacciona.

