Page 6 - HOH
P. 6

4      LOCAL                                                  AWEMainta                                          Diasabra, 15 November 2025





                                                        Debe, presion, y silencio:

         E costo real di falta di conocemento financiero na Aruba





                                                                     di un sistema cu nunca a siña hende con placa ta traha realmente. Mientras
                                                                     costo di bida ta sigui subi, e consecuencianan di e buraco di conocemento aki
                                                                     ta birando imposibel pa ignora.



                                                                     E sistema educacional di Aruba ta prepara hobennan pa carera academico,
                                                                     pero no pa bida real. Studiantenan ta sali scol sin compronde tasa di interes,

                                                                     con pa traha presupuesto, seguro, impuesto, inversion, of e structura basico
                                                                     di acuerdonan di fiansa. Nan ta drenta mundo adulto cu diploma pero sin
                                                                     e hermentnan financiero necesario pa sobrevivi den un economia unda un
                                                                     salario perdi por crea un crisis. E falta di educacion financiero trempan aki ta
                                                                     bira e prome link den un cadena largo di dificultadnan pa bida largo.



                                                                     E di dos link ta cultural. Aruba tin un mentalidad fuerte di “mustra exito,”
                                                                     unda aparencia exterior ta conta mas cu stabilidad financiero interno. Hopi

                                                                     Arubiano ta sinti presiona pa cumpra auto cu nan no por paga, haci renoba-
       CONOCEMENTO  financiero  na  Aruba  ta  hopi  mas             cion na cas cu nan no mester, y mantene un estilo di bida cu ta mustra bon
       zwak cu mayoria hende kier admiti. Tras di e fachada          online pero ta kibra nan financieramente. Hende ta prefera di mustra stabiel
       di auto nobo, cas renoba, y glamour di rednan social          en bes di  ta stabiel. E resultado ta predecibel:  Credit cards na maximo,
       ta un poblacion cu ta cada bes mas vulnerabel pa              pagonan na tienda ge-rek over di aña, y fiansanan personal cu interes di dobel

       debe, tumamento di decision pober, y instabilidad             cifra cu ta guli salarionan completo prome cu e luna mes cuminsa.
       financiero. Esaki no ta un fayo moral — e ta resultado
                                                                     Debe na Aruba no ta un excepcion — e ta normal. Pero e parti peligroso ta cu

                                                                     hopi no ta compronde e structura di e debe cu nan ta tuma. Tasa di interes
                                                                     di dobel cifra ta wordo acepta como “parti di bida.” Algun ta paga interes
                                                                     pa añanan largo sin reduci e suma principal, simplemente pasobra ningun
                                                                     hende a splica con interes compuesto ta traha. Banco-, tienda-, y institu-
                                                                     cionnan financiero ta beneficia di e falta di conocemento aki. Mientras tanto,

                                                                     hende tin berguensa pa haci pregunta, temiendo cu nan lo mustra ignorante.
                                                                     E berguensa ta mantene nan keto, y silencio ta mantene nan atrapa.



                                                                     E vulnerabilidad aki ta extende mas aleu di banconan den teritorionan mas
                                                                     scur. Falta di conocemento financiero ta haci hende un blanco facil pa solu-
                                                                     cionnan rapido, prestamista, y estafanan di inversion cu ta priminti placa
                                                                     rapido pero hopi biaha ta caba den desaster. Hopi ta firma contract sin lesa
                                                                     nan, acepta condicionnan cu nan no ta capta completamente, of confia indi-

                                                                     viduonan cu ta explota nan falta di comprension. Hasta servicionan legitimo
                                                                     por ta abrumador, yena cu lenguahe compleho cu ta pusha hende den deci-
                                                                     sionnan cu despues nan ta lamenta.



                                                                     E consecuencia di largo plaso mas grandi ta e ausencia di planificacion. Aruba
                                                                     no tin un cultura amplio di spaar pa emergencia, pensioen, of educacion di
                                                                     yiu. “Mañan lo mira” t’ey ainda e mentalidad dominante. Pero mañan semper
                                                                     ta yega, y ora e yega, hopi ta enfrenta e biehes sin spaar, famianan sin plan di

                                                                     reserva, y hogarnan cu ta basha den otro bou di stress financiero.


                                                                     Falta di conocemento financiero no ta un asunto priva — e ta uno nacional. E

                                                                     ta afecta salud publico, stabilidad social, y crecemento economico. Si Aruba
                                                                     kier hogarnan mas fuerte y un futuro mas fuerte, e mester cuminsa cu e unico
                                                                     cos cu nunca a siña hende: Con pa maneha, proteha, y laga nan placa crece.
   1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11