Page 6 - HOH
P. 6
4 LOCAL AWEMainta Diasabra, 15 November 2025
Debe, presion, y silencio:
E costo real di falta di conocemento financiero na Aruba
di un sistema cu nunca a siña hende con placa ta traha realmente. Mientras
costo di bida ta sigui subi, e consecuencianan di e buraco di conocemento aki
ta birando imposibel pa ignora.
E sistema educacional di Aruba ta prepara hobennan pa carera academico,
pero no pa bida real. Studiantenan ta sali scol sin compronde tasa di interes,
con pa traha presupuesto, seguro, impuesto, inversion, of e structura basico
di acuerdonan di fiansa. Nan ta drenta mundo adulto cu diploma pero sin
e hermentnan financiero necesario pa sobrevivi den un economia unda un
salario perdi por crea un crisis. E falta di educacion financiero trempan aki ta
bira e prome link den un cadena largo di dificultadnan pa bida largo.
E di dos link ta cultural. Aruba tin un mentalidad fuerte di “mustra exito,”
unda aparencia exterior ta conta mas cu stabilidad financiero interno. Hopi
Arubiano ta sinti presiona pa cumpra auto cu nan no por paga, haci renoba-
CONOCEMENTO financiero na Aruba ta hopi mas cion na cas cu nan no mester, y mantene un estilo di bida cu ta mustra bon
zwak cu mayoria hende kier admiti. Tras di e fachada online pero ta kibra nan financieramente. Hende ta prefera di mustra stabiel
di auto nobo, cas renoba, y glamour di rednan social en bes di ta stabiel. E resultado ta predecibel: Credit cards na maximo,
ta un poblacion cu ta cada bes mas vulnerabel pa pagonan na tienda ge-rek over di aña, y fiansanan personal cu interes di dobel
debe, tumamento di decision pober, y instabilidad cifra cu ta guli salarionan completo prome cu e luna mes cuminsa.
financiero. Esaki no ta un fayo moral — e ta resultado
Debe na Aruba no ta un excepcion — e ta normal. Pero e parti peligroso ta cu
hopi no ta compronde e structura di e debe cu nan ta tuma. Tasa di interes
di dobel cifra ta wordo acepta como “parti di bida.” Algun ta paga interes
pa añanan largo sin reduci e suma principal, simplemente pasobra ningun
hende a splica con interes compuesto ta traha. Banco-, tienda-, y institu-
cionnan financiero ta beneficia di e falta di conocemento aki. Mientras tanto,
hende tin berguensa pa haci pregunta, temiendo cu nan lo mustra ignorante.
E berguensa ta mantene nan keto, y silencio ta mantene nan atrapa.
E vulnerabilidad aki ta extende mas aleu di banconan den teritorionan mas
scur. Falta di conocemento financiero ta haci hende un blanco facil pa solu-
cionnan rapido, prestamista, y estafanan di inversion cu ta priminti placa
rapido pero hopi biaha ta caba den desaster. Hopi ta firma contract sin lesa
nan, acepta condicionnan cu nan no ta capta completamente, of confia indi-
viduonan cu ta explota nan falta di comprension. Hasta servicionan legitimo
por ta abrumador, yena cu lenguahe compleho cu ta pusha hende den deci-
sionnan cu despues nan ta lamenta.
E consecuencia di largo plaso mas grandi ta e ausencia di planificacion. Aruba
no tin un cultura amplio di spaar pa emergencia, pensioen, of educacion di
yiu. “Mañan lo mira” t’ey ainda e mentalidad dominante. Pero mañan semper
ta yega, y ora e yega, hopi ta enfrenta e biehes sin spaar, famianan sin plan di
reserva, y hogarnan cu ta basha den otro bou di stress financiero.
Falta di conocemento financiero no ta un asunto priva — e ta uno nacional. E
ta afecta salud publico, stabilidad social, y crecemento economico. Si Aruba
kier hogarnan mas fuerte y un futuro mas fuerte, e mester cuminsa cu e unico
cos cu nunca a siña hende: Con pa maneha, proteha, y laga nan placa crece.

