Page 64 - BÜLTEN DERGİSİ 89. SAYISI

Başkent Urumçi Uygur adı Türkçe kaynaklarda, Or- Uygurların nüfusu 9.589.468’dir.

hon yazıtlarında ilk defa 716 yılındaki Diğer Kazak, Kırgız, Özbek ve Ta-
olaylar sırasında, Uygur İlteberi’nin tarların toplam nüfusu 4 milyon
ismi vasıtasıyla zikredilmiştir. Bu sı- civarındadır. Fakat Çin Hükûmeti Uy-
rada Uygurlar, Kök Türk hâkimiyetini gurların nüfusunu sürekli az göster-
tanımak istemeyerek Kök Türk ülkesi- meye çalışmışlardır. Çinlilerin nüfus
nin doğusuna, muhtemelen de Çin sı- çoğalması ile kıyasladığımız zaman
nırlarına doğru kaçmış olsalar gerek. Uygurların bugünkü nüfusunun 20
Türkistan’daki 16. yüzyıl başında milyon civarında olması tahmin edil-
cereyan eden siyasî ve ekonomik mektedir. Diğer Türk soylu toplumla-
buhranın sonucu olarak, Timur oğul- rı eklersek bugün Doğu Türkistan’da
Günümüzde resmi adı Şincan Uygur ları Hindistan’a, Çağatay oğulları da 25 milyon civarında Türk soylu halkın
yaşamakta olduğu tahmin edilmekte.
Özerk Bölgesi olan Doğu Türkistan, Altışehir’e çekilirler. Böylece, bütün Doğu Türkistan’ın dinî yapısı:
Türkistan’ı bir arada tutan siyasî birlik
Çin Halk Cumhuriyeti’nin beş özerk dağılır. Gitgide etnik farklılaşmalar or- Doğu Türkistan birçok dinin ya-
bölgesinden birisidir. Çin’in kuzey taya çıkar. şandığı bir bölgedir. Bölgede en
yaygın dinler İslâmiyet, Lamaizm
9. yüzyıl ortalarında, Orhun civa-
batısında yer alır. Başkenti Urimçi’dir. rından göç eden Uygurlar, Turfan (Tibet Budizmi), Budizm, Taoizm,
yöresinde İdikut Devleti’ni ve Kâşgar Hristiyanlık (Katoliklik, Doğu Orto-
Doğu Türkistan’ın Kuzeyinde Al- Tarım havzasının su ihtiyacını ğer kısımlara nispeten bölgeyi her yöresinde de diğer Türk boylarıyla doks Kilisesi) ve Şamanizmdir.
Uygur, Kazak, Kırgız, Özbek, Ta-
tay dağları, güneyinde Karakum bilhassa ziraata elverişli yerlerde sahada kalkınmış duruma getirmiş- birleşip Karahanlı Devleti’ni kurarlar. tar, Salar gibi Türk toplulukları dı-
çölü ile Altundağı (Kuenlun) ve Pa- Tarım nehri karşılamaktadır. Birkaç tir. Bugünkü Doğu Türkistan’ın baş- Bugünkü Doğu Türkistan’daki Türk şında Huy (Döngen), Dong Şiang
mir dağları yükselirken, Tanrı dağ- koldan meydana gelen Tarım nehri kenti Ürümçi de Cungarya havzası topluluğunun esasını teşkil eden Uy- ve Baoan milliyetlerinden halklar
ları orta kısmından neredeyse ikiye havzanın doğu istikametine akar ve içerisinde yer alır. gurlar, işte bu İdikut Devleti’ni ve Ka- İslâm dinindendir. Dolayısıyla Doğu
ayırır. Büyüklüğü ve heybetinden Karaburan (Lop) gölüne dökülür. İli Deryası: rahanlı Devleti’ni kuran Uygurların Türkistan’ın toplumsal yaşamında
dolayı aşılmaz, geçilmez heybetli b.Cungarya Havzası : Doğu Türkistan da su miktarı en torunlarıdır. en etkin din İslâmiyet’tir. Çin, tarih-
dağlara bu yüzden Türkler tarafın- Ülkenin ikinci büyük havzasını bol olan nehirdir. Bu nehri oluştu- Günümüzde Doğu Türkistan’da en ten beri uyguladığı ikili dinî siyaseti
dan Tanrı Dağları ismi verilmiş, kut- Tanrı dağları ile Altay dağları arasın- ran kolların en önemlileri olan Tikes büyüğü Uygurlar olmak üzere, çok günümüzde de uygulamaktadır.
sal görülmüştür. Tanrı dağlarının da kalan Cungarya havzası oluştu- deryası, Künes deryası ve Kaş derya- sayıda Türk toplulukları ve diğer mil- Mao’nun ölümünden sonra dinî si-
kuzeyi Cungarya bölgesi, güneyi ta- rur. Yaklaşık 600.000 km2 yi bulan sı, Yamatu’da birleşirler. Yıllık akım liyetten halk bir arada yaşamaktadır. yasette kısmen de olsa yumuşama
rım havzalarıdır. Cungarya havzası Tarım havzasına miktarı 15 milyar 800 milyon m3 ci- Sağlıklı bir veri olmamakla birlikte olmasına rağmen, 1990 yılından
Yağmur ve kar olarak iyi yağış nispetle daha küçük, fakat daha ve- varındadır. İli deryası ülkemiz gene- 2012 yılı nüfus sayımına göre Doğu itibaren dinî baskı artarak devam
alan Tanrı dağları ormanlarla kaplı- rimli topraklardan meydana gelir. lindeki toplam akım miktarının %20 Türkistan’ın % 47 ’sini oluşturan etmektedir.
dır. Genellikle çam, ardıç, şimşir gibi Doğu Türkistan’ın Kuzey bölgesini oluşturur. Ancak 12 milyar m3 su,
ağaçların kapladığı ormanlar bulu- oluşturan Cungarya havzası yer yer ülke dışına yani kuzeybatıya yönelip
nur. Kapsadığı geniş alan dolayısıyla engebeli bir arazi yapısına sahiptir. (İli nehri) Kazakistan’daki Balkaş gö-
İli, Tokkuztara, Moğulküre,Turfan, Havzanın güney kısımları sulanabi- lüne dökülür.
Çongyultuz, Küçükyultuz gibi pek len arazilerden oluştuğu için oldukça İrtiş Deryası:
çok ovayı sinesinde barındırır. verimlidir. Ayrıca otlak olarak geniş Altay dağlarının güney etekle-
a.Tarım Havzası : arazilerin bulunması Cungarya hav- rinden başlar. İrtiş nehrinin önemli
900.000 km2 yüzölçümü ile Ta- zasını hayvancılık içinde cazip bir yer kolları ise Burçin deryası ve Kaba
rım havzası ülkenin yarısından fazla haline getirir. Bunlara ilaveten ülke- deryasıdır. İrtiş’in yıllık akın miktarı
bir alanını kapsar. Tanrı dağları ile yi komşu memleketler ile Uzakdoğu 12 milyar 600 milyon m3 olup 10
Karanlık dağları arasında uzanan ülkelerine bağlayan kara ve demir milyar m3 civarındaki su yurt dışına
havzanın 500.000 yollarının bu havzadan geçmesi di- akmaktadır.
km2 alanı ile
dünyanın en bü-
yük çöllerinden
biri olan Takla-
makan çölü oluş-
turur. Tarım hav-
zasının geri kalan
kısmını 400.000
km2’lik ziraata
uygun topraklar
oluşturur. Hav-
zanın doğudan
batıya mesafesi
1000 km’dir. Hav-
zanın denizden
yüksekliği 280 ile
1300 mt arasında
değişir.
62 63