Page 68 - BÜLTEN DERGİSİ 89. SAYISI

Doğu Türkistan’daki kanunlar ayrımcılık ve Çin, Doğu Türkistan’ı kademeli

baskı üzerine inşa edildiğinden, bölgedeki olarak 1949 yılına kadar işgal
etti.
insani durum iyileşememektedir. Zulüm idaresi başlatmak için

Sorunun kaynağı Çin Halk Cum- manzumesi muhafaza edilmiş- uyguladığı ilk kurallar:
huriyeti’ nin BM’nin karar alıcı meka- tir.
nizmalarındaki, özellikle Konseydeki KÜL TARKAN: Kaynaklardan adı • Ürünleri, hayvanları ve toprağın
veto yetkisi, gücü ve konumu; ayrıca, tesbit edilebilen Kül Tarkan’ın izinsiz satılması yasaklandı.
bu devletin dünya siyaseti ve ekono- şiirleri maalesef bize kadar gel- • Halkın günlük kazancı, işyerlerine
mik reel politiğindeki güçlü konumu, memiştir. gelen banka görevlileri tarafından
bu konu hakkında BM’nin VII. Bölü- SINGKU SELİ TUTUNG: zorla alınarak bankaya yatırılmaya
mü “Uluslararası barış ve güvenli- HüenTsang’ın meşhur seyehat- başlandı.
ğin tehdidi kapsamında konsey, bir namesini X. asrın ilk yarısında • Vatansever, yüksek ahlaklı, itibar
ülkeye oluşturulacak bir barış gücü Türkçeye çevirmiş olan Sınğku sahibi kimseler, düşük ahlaklı, zaaf
kapsamında müdahalede bulunma Seli tercümeyi kavi uslübu ile ka- sahibi insanlar belirlendi. Birinciler
yetkisini kullanması” kapsamında bir leme almıştır. yok edildi, ikinciler ise halkın başına
müdahale ya da önlemin alınmasını KiKi: Barkan kültürü muhiti için- getirildi.
Çin, Uygur Türklerine insanlık dışı Şiddet olayları Çin’deki en kalaba- mahalleler arasında güvenlik koridoru zorlaştırmakta, hatta imkânsız hale de dini manzumeleri bulunan • Her ailenin başına kötü ruhlu olan
bu şair.
uygulamalar yapmış, yapmaya da lık etnik grubu oluşturan Hanlar ile oluşturdu. Hanların bu koridoru geçe- getirmektedir. Ayrıca, Çin’ in uluslara- Tatulap yeyip men kiki tak şutta kimse, o seçilerek ailenin reisi tayin
devam etmektedir. Çin’deki etnik gruplardan biri olup kö- rek geceleri kendilerine saldırdığını ifa- rası alandaki güçlü konumun sonucu intürü tegindim edildi.
• Zorunlu göç ettirilme ve bölgeye ken olarak Türk halklarından biri olan de eden Uygurlar, ertesi gün protesto olarak, sorunun hukuki niteliğini ken- “ben kiki seçip toparlayarak, naz- • Her şahıs, üç günde bir polis idaresi-
Çinli nüfus ithali, ve Müslüman olan Uygurlar arasında gösterisi düzenledi. Bu arada Han Çin- di çıkarları lehinde belirlemesine, bu ma düşünmeğe gayret ettim.” ne giderek üç gün içinde ne yaptığını
şekilde dünya kamuoyunu yönlen-
• Kültürel ve dini yasaklar ve kısıt- etnik çatışmaya dönüştü. İlk olaylar, lileri de Hanların tutuklanması nede- dirmesine ve kendi açısından meşru PRATYAŞİR: Burkancı mezhep anlatmak zorunda tutuldu.
lamalar, Uygurların 26 Haziran’da Guangdong niyle polise tepki göstermek amacı ile çözümler ortaya koyması açısından salikleri ismi ile zikredilen ve ru- • Bir kimsenin başkasını ziyaret
kalabalık gruplar oluşturdu.
• Eğitim, ekonomi ve sağlıkta kısıt- eyaletindeki bir oyuncak fabrikasın- avantaj sağlamaktadır. hani zümreye dahil bulunduğu edeceği zaman polise baş vurması,
da meydana gelen olaylarda 2
lamalar, Uygur Türkünün öldürülmesini Hakim olan ve uygulandığı iddia anlaşılan bu şairin asıl Türk adı ne zaman ve ne maksatlı gideceği, ne
konuşacağı hakkında bilgi vermesi
• Zorunlu kürtaj, protesto etmek istemesi üze- edilen uluslararası hukuk sistemi, belli değildir. mecburi hale getirildi. İzin almadan
ASIG TUTUNG: Aslında müsten-
• Nüfusa kaydetmeme suretiyle va- rine yaşanmıştı. Çin güvenlik mağdur ve ezilenlerin hukuku değil, sih sıfatı ile adı geçen bu zatın bir köyden bir şehre veya başka bir
tandaşlık hakkından mahrumiyet, güçleri gösterilere sert karşılık güçlü ve ezenlerin hukuku olduğudur. 15. parçanın sonunda munta- köye taşınmak tamamen yasaklandı.
• Barışçı gösterilerin yargısız infaz vermişti. Uluslararası sistemin ve onu temsil zam dörtlükten ibaret kaydı bu- • Herkes, birbirinin casusu haline ge-
fırsatlarına dönüştürülmesi, O dönem Çin medyasına eden örgütlerin başta BM olmak üze- lunmaktadır. tirildi. Ana-baba, çocuğunu; çocuklar,
• Keyfi gözaltılar ile seri ve adil göre çıkan çatışmalarda 197 kişi re hak, hukuk ve adalet çerçevesinde ÇIŞUYA TUTUNG: Manzume- ana-babasını ispiyon etmekle vazifeli
olmayan yargı süreçleri sonunda hayatını kaybetmiş, 1680 kişi ya- revize edilmesi elzemdir. nin sonuna ilave edilen kayıttan tutuldular. Kimsenin kimseye güveni
idamlar, ralanmış, 1434 kişi tutuklanmış- Doğu Türkistan’ın ve dünyanın kendisinin müellif olduğu anla- kalmadı. İki kişinin bir araya gelmesi
şılmaktadır. Eser son kafiyeleri
• Bölgede nükleer denemelerin sür- tır. Dünya Uygur Kongresi lideri başka yerlerindeki diğer toplumların bakımından hususi bir ilgiye de- “Komünist aleyhtarı hareket”, üç kişi-
dürülmesi gibi uygulamaların hala Rabia Kadir ise Washington’da hak ve adalet arayışları yolunda elde ğer. nin bir araya gelmesi “isyan hazırlığı”
sürdüğü Doğu Türkistan’da 9 Temmuz yaptığı açıklamada, “Edindiğimiz edecekleri kazamınlar için önemli bir KALIM KEYŞİ: Bir konu eksik sayıldı.
2009’da ise acısı yıllardır dinmeyen bir bilgilere göre ölü sayısı 1000’in Olayların sakinleşmemesi üzerine şarttır. uzunca bir dini metni nazmet- • Postahanelerde yerleştirilen Çinli Ko-
katliam tarihe geçmiştir. üzerinde, kimileri de 3 bin rakamını Urumçi’ye 20 bin takviye asker gön- Yemek Kültürü miş olan ve ruhani zümreye münistler, mektupları sıkı bir sansüre
5 Temmuz 2009 tarihinde Çin dev- telaffuz ediyor” diyerek korkunç bilan- derildi. Hükümet yetkilileri olaylarda Uygur mutfağındaki temel gıda mensup bulunan bu şair. tabi tuttular. En küçük bir işaret veya
leti bütün dünyanın gözünün içine çoyu ortaya koydu. ölümlerin arkasındaki kişilerin idam maddeleri ekmek (nan) ve erişte (çöp) ÇUÇU: Mahmud Kaşgari’de “Bir okunaksız yazı, şifre kabul edilerek
bakarak Müslüman Uygur Türklerini Çin Haber Ajansları tarafından, Uy- edileceğini açıkladı. Ayrıca olaylar kısa gibi unlu mamüller (un tamaq) ve bil- Türk şairinin adıdır kaydı ile ge- sahipleri cezalandırıldı.
katletmiş, basın ve iletişimi karartarak gurların yüzlerce aracı ateşe verdiği sürede Kaşgar’a da sıçramış, Çin yetki- hassa koyun ve kuzu etidir. çen Çuçu’nun eserlerine henüz • Şeref, haysiyet, milli şuurdan haber-
dünyanın bilgi almasına engel olmuş ve 14 ev ve 200’ü aşkın dükkânı tahrip lileri olayları tamamen karartmak için Uygurlar, et içermeyen bir öğün sahip değiliz. siz, şefkat, merhamet, vicdan, din,
ve kendilerini haklı çıkaracak argü- ettiği ileri sürüldü. Doğu Türkistan’daki 10 Temmuz’da yabancı habercilerin yemeğin hem bolluğu hem de tadı YUSUF HAS HACİB: Türkler İs- insanlık gibi kavramlardan yoksun,
manlara başvurmuşlardır. yönetimin yaptığı açıklamada, olayla- şehri terk etmelerini istemiştir. Çin açısından insanı yeterince tatmin ede- lamiyeti kabul ettikten sonra mevki ve zevk düşkünü, kumarbaz
Çin’in işgali altında bulunan ve Pe- rın Rabia Kadir’in önderliğindeki, Dün- bu uygulamasında başarılı olmuş ve mediğini düşünürler. yazılıp bize kadar gelmiş olan ve hain ruhlu, katil, esrarkeş olanlar
kin yönetiminin “yeni toprak” diye ya Uygur Kongresi tarafından düzen- dünya çok ama çok kısıtlı bir şekilde Edebiyat ilk eserin (XI. asrın ortaları) şair toplanarak kurslara tabi tutuldular.
adlandırdığı Doğu Türkistan’da 2009 lendiği iddia edildi. Ancak Rabia Kadir bölgeden haber alabildi ve sadece Çin Eski Uygur Dönemi’nde yaşamış ve mütefekkir müellifi ile Türk Bunlara cinayet, zulüm ve işkence
edebiyatında yeni bir devir açıl-
yılında gösterilere sert müdahale son- bu iddiaları yalanladı. hükumeti kontrolünde çok az görüntü ve bu dönemde edebi ürünler mıştır. Şairin idealist şahsiyeti, metotları öğretildi.
rası çıkan Uygur başkaldırısı kanlı bir Olaylardan sonra Çinli yetkililer böl- servis edilmiştir. vermiş olan kaynaklarda notları eserin Türk kültürü tarihi ve icti-
şekilde bastırılmıştı. gedeki internet erişimini kapattı ve Tursun Gül isimli bir Uygur Türk’ü geçmekte olan Türk şair ve edip- mai teşebbüsü bakımından mü- Kaynaklar
• Uygurlar, Prof.Dr Ahmet Taşağıl
Urumçi’de Uygur Türklerine yönelik telefon servislerini sınırlandırdı. Bölge kadınının 7 Temmuz’da zırhlı araçların leri şunlardır: him bir vesika hüviyeti taşıması, • www.akademikperspektif.com, Ö. Çağrı Tecer
yapılan saldırılarda resmi kayıtlara göre hükümeti tarafından Sincan’da gece önünde tek başına dikilerek yaptığı ey- APRINÇUR TİGİN: Mani kültürü geniş muhitin ilgisini çekmiş ve • www.gokbayrak.com
• www.vikipedia.org
197, gayri resmi kayıtlara göre ise 1.000 sokağa çıkma yasağı ilan edildi. Polis lem, Urumçi başkaldırısının sembolü muhitine dair şimdiye kadar adı onu Türk fikir hayatının canlı bir • www.yenicaggazetesi.com.tr
e yakın Uygur Türk’ü katledilmiştir. Han Çinlileri ve Uygurların yaşadığı haline geldi. bilinen en eski Türk şairinin iki nümunesi haline getirmiştir. • millidusunce.com/isa-yusuf-alptekin
66 67