Page 19 - thphanvantriq1_1105581_1ho-chi-minh-bien-nien-tie

19

3) Năm 1923, trả lời nhà thơ Ôxíp Manđenxtam, Nguyễn Ái Quốc nói: “Vào trạc
tuổi mười ba, lần đầu tiên tôi được nghe những từ Pháp TỰ DO - BÌNH ĐẲNG -

BÁC ÁI”.
Những tài liệu cũ đều ghi Nguyễn Tất Thành vào Huế năm 1905 và đều chưa có tài
liệu về việc Nguyễn Tất Thành học lớp dự bị Trường tiểu học Pháp - bản xứ tại
Vinh.

Qua tờ trình của Bộ Lại ngày 6-6-1906 và hồi ký trên đây, chúng tôi cho rằng
Nguyễn Tất Thành tiếp xúc với khẩu hiệu trên ở thời điểm năm học 1905 - 1906 tại
Vinh (Nghệ An).

Theo nghị định của Toàn quyền Đông Dương, loại trường Pháp - bản xứ được thiết
lập tại tỉnh lỵ các tỉnh trên toàn cõi Việt Nam từ năm 1905.

4) Trong tờ trình của Bộ Lại đề ngày 15-4 (nhuận) năm Thành Thái thứ 18 (tức
ngày 6-6-1906) có ghi rõ: "Mới đây theo lời bẩm của Phó bảng Nguyễn Sinh Huy
(bốn mươi lăm tuổi, người tỉnh Nghệ An) viên này dự trúng phó bảng kỳ thi Hội
khoa Tân Sửu năm Thành Thái thứ 13. Lần đó về thăm quê nhà xong việc bị bệnh
ở lại quê quán uống thuốc, nay bệnh đã khỏi đến bộ tôi đợi mệnh".
Qua tài liệu này, chúng ta biết được ông Nguyễn Sinh Huy cùng hai người con trai
đã đến Huế vào cuối tháng 5-1906 và tháng 6-1906 mới nhận chức Thừa biện Bộ
Lễ.

5) Theo lời khai của Nguyễn Tất Đạt ở Sở mật thám Huế ngày 19-3-1920: 15 tuổi,
Nguyễn Tất Thành theo cha vào Huế. Nguyễn Tất Đạt làm thợ máy in tay ở Toà
Khâm sứ, còn Nguyễn Tất Thành tiếp tục học ở Trường Pháp - Việt. Nguyễn Tất
Thành đỗ sơ đẳng tiểu học năm 1908 và được vào học tại Trường Quốc học Huế.

6) Về việc học tập của mình, có lần Bác nói với đồng chí thư ký của Bác rằng: Bác
học chính thức trên ghế nhà trường chỉ hết lớp nhì của bậc tiểu học (theo nhật ký
của đồng chí Vũ Kỳ. Bác nói vào tối ngày 27-8-1945).

Đối chiếu toàn bộ quá trình, chúng tôi cho rằng Bác học lớp dự bị (préparatoire) tại
Vinh vào năm 1905 - 1906 nhưng chưa học hết năm học, vào Huế Bác học lại lớp dự
bị và tiếp đó học lớp sơ đẳng (cours élémentaire) tại Trường tiểu học Đông Ba vào
các năm học 1906 - 1908.

7) Toàn văn thư của ông Sukê trả lời Công văn số 526 ngày 4-8-1908 của Khâm sứ
Trung Kỳ như sau:
Huế, ngày 7 tháng 8 năm 1908.

Tiếp theo thư số 526 đề ngày 4-8 năm nay của Ngài, tôi hân hạnh báo cho Ngài rõ có
thể tiếp nhận vào Trường Quốc học học sinh có tên Nguyễn Sinh Côn, người gốc Nghệ
An, học sinh Trường Pháp - Việt tỉnh Thừa Thiên.

Ký tên: Chouquet.

Qua thư của ông Sukê và lời khai của Nguyễn Tất Đạt ngày 19-3-1920 thì tháng 9-1908,
Nguyễn Tất Thành mới vào học Trường Quốc học Huế.