Page 27 - ЖАРАТЫЛЫСТАНУ-6

Мысалға алатын болсақ, бір метр – пари ждік
меридианның 1/40 000 бөлігі, килограмм – 1 куб
дециметр судың салмағы және т.б. Эталон д ар
Францияның Севре қаласындағы Халықар алық
өлшем және салмақ бюросында сақтаулы тұр.
Килограмның эталоны – платина мен ириди й
қоспасынан жасалған цилиндр (10-сурет). Эта-
лоннан дайындалған көшірмесін дүниежүзін ің
елдері пайдаланады.

Кейіннен басқа да эталондар қабылданды.
Метрикалық өлшем жүйесі дүниежүзі бо- 10-сурет.
йынша бірліктерді сәйкестендіру базасына ай- Килограмны ң
налды (2-кесте). 1960 жылы Халықаралы қ эталон ы
өлшем жүйесінің бірлігі енгізілді (СИ – sistem
international). Қазақстан мемлекеті де осы жүйенің бірлігін
қолданады. Өлшем бірлігімен метрология ғылымы айналысады.
Бұл ғылымның міндеті – өлшемдердің бірлігін сақтау.

2-кесте
СИ өлшемінің негізгі бірліктері

у
Физикалы қ шаманы ң атауы Өлшем бірлігі Халықаралық белгілен і
Ұзын ды қ бірлігі метр м
Салмақ бірлігі килограмм кг
Уақыт бірлігі секунд с
Ток күшінің бірлігі ампер А
Температураны ң бірлігі кельвин К
Заттың сандық бірлігі моль моль

Физикалық шаманы өлшеу. Өлшеу барысында үлкен мөлшерге тап
болған жағдайда (қалалардың арақашықтығы, уақыт өлшемі – тәулік
және т.б.) оларды метрмен немесе секундпен есептеудің қажеті жоқ.
Сондықтан да Алматы мен Астана қаласының арасы- на жүрет ін
пойыздың уақытын сағатпен өлшесе, арақашықтығын километ рме н
есептейді. 1 сағат және 1 км – негізгі өлшем бірліктері емес. Негізгі және
негізгі емес өлшем бірліктерінің арасында бай- ланыс бар. Мысалы, 1 км
= 1000 м, 1 сағ = 3600 с.