Page 82 - ЖАРАТЫЛЫСТАНУ-6

Геологиялық құрылысы мен жер бедері. Материктің негізін
Еуразиялық литосфералық тақта құрайды. Оның ежелгі бөліктері
Шығыс-Еуропа, Сібір, Қытай-Корей, Оңтүстік-Қытай платформ а-
лары. Кейінірек ежелгі Гондвананың құрамында болған Араби я
және Үндістан платформалары қосылды.
Жер бедерінің алуан түрлі болуы геологиялық дамуына бай-
ланысты. Еуропалық бөлігі аласа (теңіз деңгейінен есептеген де гі
орташа биіктігі 300 м), Азиялық бөлігі биік (орташа биіктігі 950
м). Еуропаның ең биік жері 4810 м (Альпі тауындағы Мон блан
шыңы), Азия 8848 м (Гималайдағы Джомолунгма-Эверест). Тең із
деңгейінен ең төмен орналасқан жері Еуропада – Каспий теңізі (–27
м), Азияда – Өлі теңіз (–405 м).
Материктің орталық және солтүстік аймақтарында жазық жер-
лер, оңтүстігі мен шығысында таулы жерлер басым. Ірі жазықта ры:
Шығыс Еуропа, Ұлы Қытай, Батыс-Сібір, Тұран, Үнді-Ганг, Месо-
потамия. Таулы үстірттері: Арабия, Декан, Анадолы, Гоби, Тибет,
Ортасібір және т.б.
Климат ы: Басқа материктерге қарағанда алуан түрлі кли-
матымен ерекшеленеді. Себебі: 1) аумағының өте үлкен болуы;
2) жер бедері күрделі; 3) орталық аудандарының мұхиттардан
алшақ жатуы.
Солтүстік жартышардағы ең суық жер (Оймякон, – 71°С),
планетадағы ылғалдың ең көп түсетін жері (Гималай тауларын ың
оңтүстік-шығыс беткейіндегі Черапунджи елді мекенінде, 12000 мм-
ден астам) осы материкте орналасқан. Барлық климаттық белдеулер
кездесетін жалғыз материк. Ең жоғары ауа температурасы (+54°С)
және ылғал ең аз түсетін жер Арабия түбегінде (Руб-эль-Хали шөлі
– 10 мм).
Ішкі сулары. Климаты және жер бедеріне байланысты ішкі су-
лары біркелкі таралмаған. Өзендері төрт мұхит алабына және ішкі
тұйық алапқа жатады. Өзен торының тығыз аймақтары – Батыс
Еуропа, Шығыс және Оңтүстік-Ш ығыс Азия. Сирек аймақтары –
Орталық және Оңтүстік-Батыс Азия.
Табиғат зоналары. Аумағының үлкен және климатының алуан
түрлілігіне байланысты барлық табиғат зоналары кездеседі. Арк-