Page 174 - Ebook_Toponim Jogja-
P. 174
156 Toponim Kota Yogyakarta
ing nalika punika Ingkang Sinuhun Kangjêng Sultan Agung karsa amerang-merang siti dhusun
jawi rangkah ing kitha Mantawis. Ingkang botên kalêbêt siti tanah môncanagari, kados ing
ngandhap punika pratelanipun: (1) Tanah ing Pagêlèn, kaperang dados kalih duman. Ingkang
saduman kawastanan siti sèwu, ingkang saduman kawastanan siti numbakanyar (2) Tanah ing
Kêdhu, kaperang dados kalih duman. Ingkang saduman kawastanan siti bumi, ingkang saduman
kawastanan siti bumija (3) Tanah ing Pajang kaperang dados kalih duman. Ingkang saduman
kawastanan siti panumping, ingkang saduman kawastanan siti panêkar (4) Tanah antawising
Dêmak akalihan Pajang, kawastanan siti agêng, sadaya punika dados gêgadhuhanipun
lalênggahing para abdi dalêm Bupati jawi sapanêkaripun.
Terjemahan bebasnya: Kerajaan Mataram Islam. Periode Sultan Agung Prabu
Anyakrakusuma, kurang lebih 2 tahun selama bertahta pada tahun Jawa 1555. Kala itu
Sultan Agung berkehendak membagi tanah desa di luar batas kota Mataram. Yang tak
termasuk kawasan luar daerah, yaitu (1) Tanah Pagelen, dibagi jadi 2 bagian. Bagian
pertama disebut siti sewu, yang kedua dinamai siti numbakanyar (2) Tanah Kedu, dibagi
jadi 2 bagian. Pertama disebut siti bumi, sedangkan kedua adalah siti bumija (3) Tanah
Pajang diiris jadi 2 bagian. Pertama istilahnya siti panumping, dan yang kedua ialah siti
panekar (4) Tanah di antara Demak dan Pajang dinamai siti ageng. Semua itu dimiliki dan
ditempati para abdi dalem Bupati Jawi bersama bawahannya.
Dari cukilan fakta historis lima abad tersebut, menunjukan Bumijo di tlatah Yogyakarta
merupakan warisan sejak Sultan Agung mendirikan dinasti Mataram Islam. Petinggi
istana Kasultanan menyadari pentingnya Bumijo untuk kontrol wilayah, maklum jika
kemudian hari dipakai sebagai nama sebuah daerah.

