Page 23 - 9-sinf informatika yangi 2020. @informatika

Hayotda obyektlarning modellariga juda koӒp misollar keltirish mumkin. Masalan,
yerning modeli Ӑ globus yoki xarita.

Insoniyatni farovon hayot shart-sharoitlarini yaratish, tabiiy ofatlarni oldindan

aniqlash muammolari qadimdan qiziqtirib kelgan. Shuning uchun ham u tashqi dunyoning
turli hodisalarini o‘rganishi tabiiy holdir.
Aniq fan sohasi mutaxassislari u yoki bu jarayonning faqat ularni qiziqtirgan

xossalarinigin oӒrganadi. Masalan geologlar yernin rivojlanish tarixin yaӓn qachon,

qayer v qanday hayvonlar yashagan oӒsimliklar oӒsgan iqlim qanday oӒzgarganligini

oӒrganadi. Bu ular foy qazilm konlarin topishlar yordam beradi.

AtroԊmiz dunyon oӒrganish natij noan v to boӒlmagan maӓlumotlar
olinish mumkin. Lekin koino uchish atom yadrosinin sirin aniqlash jamiyatning

rivojlanish qonunlarini egallash boshqalarga xalaqit bermaydi. Ular asosida o‘rganilayotgan
hodisa va jarayonning modeli yaratilishi va bu model ularning xususiyatlarini mumkin qadar
to‘laroq aks ettirishi zarur.
Haqiqiy obyekt va uning modeli oӒtkazilayotgan tajribalarda bir xil natija bersagina,
izlanish olib borilayotgan soha talablariga javob beradi. Masalan, samolyot va uning kichik
nusxasi boӒlgan model bir xil aerodinamik qonunlarga boӒysunadi. Model uchun topilgan
natijalar haqiqiy samolyot uchun ham oӒrinlidir. Loyihalashtirilgan haqiqiy samolyot qurilgach,
uni laboratoriyadagi maxsus qurilmalar ӏ samolyotga havo oqimini yuboruvchi stendlarda
sinab koӒriladi. Bu holda laboratoriyadagi stendlar atmosferaning modeli boӒlib xizmat qiladi.

Hech qaysi model prototipning barcha xususiyatlarini va xatti-harakatlarini to‘liq

hisob olmay shunin uchun mo aso olingan natij h yaqin keladi.

Yaqinlashish daraj modelnin mo daraj bogӒliq. Modeln yaratish inson eng

avvalo obyektnin en muhim xususiyatlarin tanlash in natij sezilar taӓsir
ko‘rsatmaydigan xususiyatlarni e’tiborsiz qoldiradi.
Endi modellarning ayrim turlari bilan tanishib chiqamiz.

1. Foydalanish sohasi bo‘yicha: оӒquv, tajriba, оӒyin, imitatsion, ilmiy-tadqiqot modellari.
О‘quv modellari оӒqitish jarayonida ishlatiladi. Bularga kоӒrgazmali qоӒllanmalar,
trenajyorlar, оӒqitish dasturlari kiradi.

Tajriba modellari obyektn qilish ham unin bоӒlaj tavsiԋarini
prognozlashtirish (bashor qilish) uchun qоӒllaniladi. Miso uchun samolyo qanotining

mo unin havo oqimlar qarshiligin оӒrganish uchun aerodinam quvur Ӗpuԋanadiӗ;

Ilmiy-texnik modellar jarayon v hodisalarn qilish uchun yaratiladi. Bunday

modellar momaqaldiro elektr razryadin olish uchun qurilm Quyosh tizim sayyoralarining

harakatlanish mo ich yonish dvigatelinin modellarin kiritish mumkin.

22 II BOB. KOMPYUTERDA MASALALARNI LOYIHALASHTIRISH VA MODELLASHTIRISH