Page 28 - 10_niigem_sudlal_Neat

БҮЛЭГ
2 СОЁЛ

2.1. СОЁЛ ГЭЖ ЮУ ВЭ?

ДААЛГАВАР
Эх сурвалжтай ажиллаарай
1
Äараах эх сурвалжийг унøиж асуултын дагуу çадлан øинжлээрэй

Хурдан морины соёл
Сэлэнгэ аймгийн Ìандал сумын уяачид гол төлөв хэд хэдэн айлууд нийлж,
нэг гал болж морио сойх нь элбэг байна. Íаадам болохоос ойролцоогоор нэг
сар гаруйн өмнөөс уяж, бага багаар уяанд нь дасгаж, хоол тэжээлийг нь багасгаж
байгаад богино çайд үсэргэж эхэлнэ. Èнгэхдээ гол төлөв олон жил уясан, их
насны морьдоо эхэлж үсэргэдэг байна. Õурдан морь уяхдаа билгийн тооллын
нохой өдөр уяж, мориныхоо уяан дээр арц, хүж уугиулан, ариулж, хийморь
лундаа сэргээх, аюул барцадаас хамгаалах çорилго бүхий ном хуруулж, тусгай
çан үйл хийнэ. Ìорь сойж байх хугацаандаа тарга хүч ихтэй бол богино çайд
øирүүн явдлаар давхиулж, хөлсийг нь авдаг. Èнгэж хөлс авах хоёр төрөл байх
агаад нэг нь битүү нэмнээгээр хучиж, нөгөө нь çадгай буюу нэмнээгүйгээр
давхиулж хөлс авдаг. Авах хөлсний хэмжээ их биø бол çадгайгаар хөлс авдаг
байна. Өөр нэг арга нь усанд øумбуулж, дотроос нь хүйтэн жингээр биåийг
нь хөнгөрүүлдэг байна. “...Сар гаруй хугацаанд аçарга, соёолон бол гайгүй
болчихно. Сойж байгаа морь ханиад хүрвэл манайх бол тогооны угаалтуур
хийдэг боролçгоныг усанд хийж буцалгаад, усыг нь øүүж аваад уулгадаг юм.
Үндсэндээ хандалж уулгаж байна гэсэн үг. Аль болох өтгөн байвал сайн байдаг
юм” гэж уяачид ярьж байна.
Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын нутаг дахь Гацууртын орд, түүний орчны
бүсэд хийсэн угсаатны зүйн хээрийн судалгааны ажлын тайлангаас.
УБ.2015. 39 тал

1. Уг судалгааг ямар çорилгоор, бас ямар аргаар хийсэн байна вэ?
2. Ìорь уяхад баримталдаг ямар çан үйлийг энд дурдсан бэ? Уг çан үйл
ямар ач холбогдолтой вэ?
3. Уяач хүний турøлагыг харуулах ямар баримтыг энд дурдсан бэ?
4. Õурдан морь уях талаар нутаг орныхоо çан çанøил, çан үйлтэй
холбоотой ямар мэдээллийг нэмж чадах вэ?
5. Судлаач энэхүү сурвалжаа хурдан морины “Соёл” гэж нэрлэсний учир
нь юу вэ?

28