Page 43 - 10_niigem_sudlal_Neat

БҮЛЭГ
СОЁЛ
2

Амåрикийн антропологич Жорж Ìёрдок (1897-1985)
хүн төрөлхтний соёлд байдаг түгээмэл çагварын тухай
үçэл баримтлалыг боловсруулах оролдлого хийсэн байна.
Түүний судалснаар аль ч ард түмний түүх, соёл, угсаатны
çүйд хөдөлмөрийн çэвсэг бүтээх, биåэ гоёх, цус холилдохыг
хориглох, бүжиг, спорт, øаøны çан үйл, бэлэг өгөх, çочлох,
орøуулах ёс çанøил, хэл, боловсрол çэрэг 72 төрлийн
түгээмэл øинж илэрдэг байна. Тэрбээр соёлын түгээмэл
øинжийн учир øалтгааныг хүмүүсийн суурь хэрэгцээ, çорилго, итгэл
үнэмøилтэй холбоотой гэж тайлбарлажээ. Тухайлбал, хүмүүс сэтгэл санаа
хямарсан үåдээ гадаад орчны нөлөөлөлд адил байдлаар ханддаг, бусдаас
хамааралтай байдаг, бүх хэлэнд эгøиг, гийгүүлэгч байдаг гэх мэт.

Соёлын түгээмэл øинж нь түүхэн цаг хугацаа, нийгмийн байгуулал, гаçар
çүйн орчин, хүмүүсийн арьс өнгө çэргээс үл хамааран дэлхийн аль ч улс
орон, үндэстэн ястанд байдаг. Янç бүрийн үндэстний соёлын уламжлалыг
харьцуулан судалснаар аль ч нийгэмд байдаг түгээмэл үçэгдлийг олж мэдэж
болно. Гэхдээ соёлын онцлогоос хамаарч, улс орон бүрт эдгээр нь ялгаатай
илэрдэг. Жиøээ нь, Өмнөд Аçид гүнцэг барихдаа баруун гараараа барьдаг, Алс
Äорнодод савхаар, харин Европод халбага, сэрээ хэрэглэдэг гэх мэт. Õүмүүс энэ
åртөнцийн хаана ч амьдарч байсан ялгаагүй адилхан биологийн хэрэгцээтэй
байж, байгаль орчинтой харилцахдаа ижил түгээмэл асуудалтай байнга тулгарч
байдагтай холбоотой. Жиøээ нь, хүн төрөх, нас барахтай холбоотой çан үйл
çаавал байдаг гэх мэт.
Тэгэхээр соёлын түгээмэл øинж нь дараах хүчин çүйлээр илэрдэг байна. Үүнд:
• Үндэстэн өөр өөрийн хэлтэй. Өдгөө хүмүүс 6000 гаруй хэлээр ярьж байгаа
ч манай гаригийн хүн амын 90 орчим хувь нь өргөн тархсан 83 хэлээр
харилцдаг ажээ.
• Бүх үндэстэнд өөр өөрийн бэлгэдэл байдаг. Жиøээлбэл, Ìонголчуудын
хувьд морийг, тайландчуудын хувьд çааныг, харин хятадуудын хувьд лууг
бэлэгøээдэг гэх мэт.
• Бүх үндэстэнд нийтлэг үнэлэмж бий. Тухайлбал, сайн үйл, сайхан, øударга
ёс, эрх чөлөө гэх мэт эрхэмлэл аль ч соёлд байдаг.
• Үндэстэн бүрийн соёлд гаçар çүйн байрлал, уур амьсгал, эрхлэх аж ахуй
çэрэг нь нөлөөлдөг. Жиøээ нь, дуу, бүжиг аль ч соёлын түгээмэл øинж
боловч бидний соёлын бахархал болсон уртын дуу монголын уудам тал
нутагтай нь холбоотой гэх мэт.
• Үндэстэн бүхэн өөр өөрийн çан үйл, сүсэг итгэл, ёс çанøилтай. Жиøээ нь,
хуримлах ёс, бэлэг өгөх, çочлох ёс, хооллох ёс, үндэсний баяр наадам,
øаøин øүтлэг гэх мэт. Çарим үндэстэн нас барсан хүнээ тусгайлан бэлдсэн
хайрцагт хийж гаçар ухаж орøуулдаг бол çарим нь галд өргөдөг, çарим нь
гаçарт ил тавьдаг байна. Японд ургацын баяраар буурцаг цацан, øулмыг

43